Παρασκευή 23 Ιουλίου 2010

Εταιρείες Προσωρινής Απασχόλησης: Μία πληγή για τα εργασιακά κεκτημένα

Η μορφή απασχόλησης που παρέχουν οι Εταιρείες Ενοικίασης Εργαζομένων είναι η πλέον ευέλικτη και επισφαλής. Αποτελούν το όχημα μέσω του οποίου καταστρατηγείται για πρώτη φορά η αρχή «της μη διάκρισης των εργαζόμενων». Η νοικιασμένη εργασία είναι ένα από τα ‘αγαθά’ του δόγματος της ευελιξίας. Προσφέρει στις επιχειρήσεις φτηνότερους εργαζόμενους, τις απαλλάσσει από τις ασφαλιστικές εισφορές στα ταμεία, καταργεί τις συλλογικές συμβάσεις. Με λίγα λόγια, ανοίγει το δρόμο για μεγαλύτερη εκμετάλλευση των εργαζομένων και περισσότερα κέρδη για τους εργοδότες. Το σημαντικότερο όφελος των εργοδοτών είναι ότι μέσω των εταιριών ενοικίασης παρακάμπτεται το δίκαιο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας, και αποδυναμώνεται η συλλογική εκπροσώπηση και διαπραγμάτευση από την πλευρά των εργαζομένων. Όπως τονίζεται σε ιστοσελίδα εταιρίας ενοικίασης που δραστηριοποιείται στην Ελλάδα «η χρήση εργαζόμενων διαμέσου Εταιριών Προσωρινής Απασχόλησης αντί της πρόσληψης νέου προσωπικού είναι επικερδής, καθώς αποφεύγεται το κόστος προσλήψεων και απολύσεων».

Σύμφωνα με τα κεκτημένα του εργατικού κινήματος ένας εργαζόμενος που προσλαμβάνεται σε μια επιχείρηση ή στο δημόσιο: αμείβεται με βάση την κλαδική συλλογική σύμβαση, ασφαλίζεται στο αντίστοιχο κλαδικό ταμείο, από τη μακρόχρονη απασχόλησή του προκύπτουν δώρα και επιδόματα και έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα να εγγραφεί σε σωματείο. Ένας ενοικιαζόμενος εργαζόμενος στην ίδια επιχείρηση πληρώνεται, στην καλύτερη περίπτωση, με το κατώτερο μεροκάματο ανειδίκευτου εργάτη, δεν ασφαλίζεται στο κλαδικό ταμείο, δεν δικαιούται κανένα επίδομα ή δώρο, ούτε μπορεί να γραφτεί σε σωματείο. Οι νοικιασμένοι εργαζόμενοι χωρίς συνδικαλιστική κάλυψη αποτελούν εύκολο στόχο των εργοδοτικών απειλών. Με την απειλή της ανεργίας σιωπούν στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους και μετατρέπονται σε απεργοσπαστικό μηχανισμό.
Σήμερα στη χώρα μας 45.000 άτομα εργάζονται υπό καθεστώς ενοικίασης σε μεγάλες ιδιωτικές και κρατικές επιχειρήσεις. Η επινοικίαση εργαζόμένων αυξάνεται ιλιγγιωδώς καθώς μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, παρακάμπτοντας τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, προχωρούν σε ιδρύσεις θυγατρικών εταιρειών ενοικίασης με τις οποίες στρατολογούν ανέργους τους οποίους νοικιάζουν στη συνέχεια στη μητρική εταιρεία, επιτυγχάνοντας ευελιξία και χαμηλό εργασιακό κόστος. Από 1500 άτομα το 2004, οι ενοικιαζόμενοι εργαζόμενοι σήμερα ξεπερνούν τους 45.000. Αναμένεται το 2010 να φτάσουν τους 80.000 και μέσα σε λιγότερο από μια πενταετία θα έχουν ξεπεράσει το 10% του συνολικού εργατικού δυναμικού. Ο μέσος όρος απασχόλησής τους φτάνει τον ένα μήνα, η πλειοψηφία είναι γυναίκες, νέοι και μετανάστες και ο μέσος όρος ηλικίας δεν ξεπερνά τα 30 χρόνια.
Θεσμικά η ιστορία των Εταιρειών Προσωρινής Απασχόλησης ξεκινά με το νόμο 2956/2001, όταν μετά από πολυετείς πιέσεις και στο όνομα της «ευελιξίας» νομιμοποιήθηκε στην Ελλάδα η ενοικίαση εργαζομένων μέσω εταιρειών αυτού του είδους. Υπό αυτόν τον τίτλο λειτουργούν πάνω από 40 κερδοσκοπικές επιχειρήσεις ενοικίασης εργαζομένων. Αμείβουν τους εργαζόμενους αναλόγως των συμφωνιών που κάνουν με τους πραγματικούς εργοδότες και πληρώνονται παρακρατώντας ένα ποσοστό του μισθού του εργαζόμενου για τη δική τους «μεσιτεία». Το νόμιμο κέρδος τους φτάνει μέχρι 18% του μισθού του εργαζόμενου, αλλά είναι σύνηθες το ποσό να κόβεται στη μέση ώστε να καρπώνεται η εταιρία υπεκμίσθωσης το 50%. Το πιο ανατριχιαστικό είναι ότι το καθεστώς ενοικίασης εργαζομένων από εργοδότη σε εργοδότη υπόκειται στο εμπορικό και όχι στο εργατικό δίκαιο.
Σύμφωνα με το νόμο οι Εταιρείες Προσωρινής Απασχόλησης μπορούν να προσλαμβάνουν εργαζόμενους μόνο με συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Από τη στιγμή που ο ενοικιαζόμενος εργαζόμενος ξεκινά να εργάζεται στον πραγματικό εργοδότη, η σύμβασή του μπορεί να έχει διάρκεια έως 18 μήνες, μετά γίνεται πρόσληψη αορίστου χρόνου. Ωστόσο, προκειμένου να αποφύγουν δυσάρεστες δικαστικές επιπλοκές, απολύουν τους εργαζομένους το πολύ στους 17 μήνες και τους επαναπροσλαμβάνουν έπειτα από τρεις-τέσσερις μήνες ώστε να μην κατοχυρώνουν δικαιώματα. Σε άλλες περιπτώσεις προσλαμβάνεται νέος εργαζόμενος διαμέσου εταιρίας ενοικίασης για να καλύψει την ίδια θέση ή παραμένει το ίδιο πρόσωπο στην ίδια θέση, αλλά μέσω διαφορετικής εταιρίας ενοικίασης.
Το κράτος ήταν ο πρώτος διδάξας. Το χορό των ενοικιάσεων άνοιξε η Εθνική Τράπεζα, η οποία προσέλαβε το 2001 δανεικούς υπαλλήλους χωρίς να έχει οποιαδήποτε δέσμευση απέναντί τους, καθώς η σύμβαση του οργανισμού ήταν με την εταιρία ενοικίασης. Σύμφωνα με το Φόρουμ Ενοικιαζόμενων Εργαζόμενων (www.noikiasmenoi-ergazomenoi.blogspot.com):
‘Ειδικά η Εθνική χρησιμοποιεί εκτενώς την τακτική της ενοικίασης υπαλλήλων, σε πολλές διευθύνσεις ξεπερνούν το 50%. Η νομοθεσία προβλέπει τη μονιμοποίηση ύστερα από 18 μήνες, όμως οι Τράπεζες, μαζί με τις Εταιρίες Προσωρινής Απασχόλησης, πάντοτε κάποιο παραθυράκι βρίσκουν στο νόμο ή εφευρίσκουν τρόπους για να μας νοικιάζουν επί χρόνια, ενώ ουσιαστικά καλύπτουμε πάγιες και διαρκείς ανάγκες, όπως και οι μόνιμοι συνάδελφοι μας. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς το περιεχόμενο των συμβάσεων που υπογράφονται μεταξύ των τραπεζών και των εταιρειών ενοικίασης, γιατί όταν τους ζητηθούν επικαλούνται προσωπικά δεδομένα και αρνούνται να τις κοινοποιήσουν!
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι 950 από του 2100 υπαλλήλους του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου είναι ενοικιαζόμενοι. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στη ΔΕΗ - με την πρόφαση της εργολαβίας - και σε άλλους δημόσιους φορείς. Οι ενοικιαζόμενοι φοβούνται να απευθυνθούν στην Επιθεώρηση Εργασίας για να πληροφορηθούν για τα δικαιώματά τους, πόσο μάλλον για να προχωρήσουν σε κάποια καταγγελία. Ζούμε με τον φόβο της απόλυσης και αυτό όχι επειδή κριθήκαμε ανεπαρκείς στο αντικείμενο που έχουμε αναλάβει...’
Διαβάστε περισσότερα...

Η παράδοση της χώρας στα όρνια του ΔΝΤ

Του Παναγιώτη Ν. Κρητικού
Η μακρά πολιτική εμπειρία μου, με έχει οδηγήσει στη διαπίστωση ότι στην Ελλάδα τους νόμους τους παραβιάζουν οι πολίτες, το Σύνταγμα το παραβιάζουν οι πολιτικοί. Δυστυχώς, κάθε κυβέρνηση, κάθε εξουσία, επιδίδεται σε αυτό το «σπορ».
Η αμβλυμμένη νομική συνείδηση, η έλλειψη πολλές φορές νομικού πολιτισμού, η χαλαρή αντίληψη για τη σημασία της τήρησης των συνταγματικών κανόνων, η πολιτική σκοπιμότητα η οποία αναγορεύεται σε αναγκαιότητα, ωθούν την εκτελεστική εξουσία, δηλαδή τον ουσιαστικό νομοθέτη στην παραβίαση, άμεσα ή έμμεσα, διατάξεων του Συντάγματος. Σε αυτή τη διαδικασία συμπράττει αναγκαστικά και κατά παράβαση άλλων διατάξεων ο τυπικός νομοθέτης, δηλαδή η κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Έτσι δυστυχώς έχει καταντήσει η…

Βουλή. Τυπικός νομοθέτης.
Καλείται, κατά κανόνα η Βουλή να επικυρώσει νομοσχέδια που εισάγει η εκτελεστική εξουσία. Μοναδικό της δικαίωμα η ψιμυθίωσή τους (μακιγιαρίσματα).
Με την ευκαιρία αυτή πρέπει να τονιστεί ότι τα νομοσχέδια τα συντάσσουν τεχνοκράτες με περιεχόμενο όχι εκείνο που απορρέει από το προεκλογικό πρόγραμμα, το οποίο έχει εγκρίνει η κυρίαρχη βούληση του λαού, αλλά με περιεχόμενο που απορρέει από τις κυρίαρχες συστημικές αντιλήψεις και το οποίο περιεχόμενο υπηρετεί συμφέροντα των ισχυρών οικονομικών δυνάμεων. Με άλλα λόγια το περιεχόμενο έρχεται σε σύγκρουση με την εκφρασθείσα λαϊκή βούληση. Κλασική περίπτωση κραυγαλέας και προκλητικής αναντιστοιχίας, με το εξαγγελθέν προεκλογικά πρόγραμμα, αποτελεί η ασκούμενη από τη σημερινή κυβέρνηση οικονομική, εισοδηματική και κοινωνική πολιτική. Η πολιτική αυτή, το είχαμε τονίσει και παλαιότερα, απαιτεί δημοκρατική νομιμοποίηση.
Σήμερα, όμως, θέλουμε να σταθούμε σε εκείνο που στην εισαγωγή του άρθρου αυτού επισημάναμε. Και αυτό είναι η άμεση και έμμεση παραβίαση του Συντάγματος που γίνεται από εκείνα τα όργανα που είναι εντεταλμένα να το τηρούν.
Σταχυολογούμε μερικά παραδείγματα:
α. Η κομματική πειθαρχία όταν εφαρμόζεται οδηγεί σε παραβίαση του άρθρου 60 του Συντάγματος γιατί αναιρεί την «κατά συνείδηση γνώμη και ψήφο του Βουλευτή».
β. Αποτέλεσε συνταγματική παραβίαση η υπερψήφιση του Μνημονίου με την απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής, όταν είναι σαφές ότι για την εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων σε διεθνείς οργανισμούς απαιτείται η αυξημένη πλειοψηφία των 3/5 του άρθρου 28 παρ. 2 του Συντάγματος.
γ. Παραβιάζει το άρθρο 24, παρ. 6 του Συντάγματος η Κυβέρνηση όταν απεμπολεί το δικαίωμα της προστασίας εθνικών πραγμάτων, αξιών εκτός συναλλαγής (ακατάσχετες) και εκχωρεί στους διεθνείς δανειστές ή και σε τρίτους (κατόχους τίτλων) δικαίωμα εκπλειστηρίασης. Έχουν αντιληφθεί οι κυβερνώντες τι έγκλημα έχουν διαπράξει με την παραβίαση αυτού του συνταγματικού κανόνα; ‘Έχουν συνείδηση της υποθήκευσης του έθνους ολόκληρου στην ιστορική πολιτιστική και υλική του διάσταση; Το έχουν αντιληφθεί;
Είναι σαφές, όμως, ότι ένας τέτοιος νόμος είναι άκυρος, ανυπόστατος και ανίσχυρος και σε κάθε περίπτωση ανεκτέλεστος, γιατί προσκρούει στον πατριωτισμό των Ελλήνων στον οποίον το Σύνταγμα (άρθρο 120 παρ. 4) έχει εμπιστευθεί την τήρησή του. Ο λαός και δικαιούται και υποχρεούται στην τήρηση του Συντάγματος. Και είναι ανάγκη από τώρα, από σήμερα, να ενημερωθεί παντοιοτρόπως ο ελληνικός λαός γι’ αυτή τη μεγάλη ευθύνη του.
δ. Έχουν συνειδητοποιήσει οι ουσιαστικοί νομοθέτες τι εθνικό, πολιτειακό και πολιτικό ανοσιούργημα έχουν διαπράξει με το άρθρο 93 του νόμου 3862./2010 (113Α) με το οποίο εκχωρείται στον υπουργό οικονομικών το απόλυτο και απεριόριστο δικαίωμα να δεσμεύει τη χώρα διεθνώς ερήμην της Βουλής;
Πρέπει να τονιστεί επίσης, ότι το Σύνταγμα δεν καταλύεται μόνο με τη βία, καταλύεται και με την φαρμακεία (δηλητηρίαση) με την οποία σιγά και σταθερά απονευρώνονται (παραλύουν) οι διατάξεις του
ε. Η έμμεση υπαγωγή των δικαστών στην κατηγορία γενικά των δημοσίων υπαλλήλων, παραβιάζει το άρθρο 87 παρ. 1 του Συντάγματος το οποίο κατοχυρώνει τη λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία του δικαστή.
ζ. Κατά το άρθρο 102 παρ. 2, εδ. 1 του Συντάγματος «Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν διοικητική αυτοτέλεια». Η ανάμειξη του κομματικού συστήματος με προειλημμένες επιλογές στα όργανα της διοίκησης (χρίσματα) αποτελεί έμμεση παραβίαση της συγκεκριμένης συνταγματικής διάταξης γιατί παρεμβαίνει στη γενεσιουργό διαδικασία για την ανάδειξη των οργάνων.
Δεν χρειάζεται να γίνει λόγος στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης, όπως αυτή ασκείται σήμερα, το οποίο εκτρέπεται εντελώς από τις διατάξεις του άρθρου 16 του Συντάγματος, οι οποίες με σαφήνεια ορίζουν τον εθνικό προορισμό της εκπαίδευσης. Για να μην αναφερθούμε στον ολοσχερή εκτροχιασμό των ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης (τηλεόραση) από το πλαίσιο που ορίζει το άρθρο 15 του Συντάγματος.
Όλα αυτά επιβάλουν την ενεργοποίηση του άρθρου 120 παρ.4 του Συντάγματος, δηλαδή, ενεργοποίηση Του Πατριωτισμού των Ελλήνων”
Διαβάστε περισσότερα...

Κυριακή 4 Ιουλίου 2010

Η άρνηση πληρωμής του χρέους και οι παγίδες

Του Οικονομολόγου ΚΩΣΤΑ ΚΑΛΛΩΝΙΑΤΗ
Η οικονομική κρίση εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς, σε σημείο που κανείς δεν μιλά πια για αποκλειστικά ελληνική κρίση, αλλά μάλλον και για ισπανική, πορτογαλική, βρετανική και ευρωπαϊκή που, τελικά, κινδυνεύει να απλωθεί σε Αμερική και Ασία ακυρώνοντας τις όποιες προσπάθειες ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας. Μάρτυρας η σύγκρουση πολιτικών μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωζώνης για την αντιμετώπισή της, όπως και στο εσωτερικό της ΕΕ για τον επιμερισμό των βαρών, ή η διένεξη ΗΠΑ-Κίνας για την συναλλαγματική ισοτιμία και τη προστατευτική πολιτική.

Μαζί με τη κρίση εξελίσσεται αναπότρεπτα και η ταξική πάλη. Ο κοιμισμένος γίγαντας, η τάξη των ευρωπαίων μισθωτών, αφυπνίζεται. Γενικές απεργίες εξαγγέλλονται σαν απάντηση στη γενίκευση των μέτρων μονομερούς λιτότητας που αποφάσισαν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Γενικές εθνικές απεργίες που σχεδόν συμπίπτουν χρονικά και συγχρόνως δίνουν ραντεβού για τις 29 Σεπτεμβρίου στην πρώτη συντονισμένη πανευρωπαϊκή απεργία. Η ευρωπαϊκή τάξη της μισθωτής εργασίας αποκτά βαθμιαία συνείδηση ότι στην κρίση αυτή των κρατικών και ιδιωτικών χρεών δεν υπάρχει ένας εύκολα δακτυλοδεικτούμενος ένοχος και αποδιοπομπαίος τράγος, πχ οι ρέμπελοι έλληνες. Αλλά ότι η θυματοποίηση όλων των εργαζομένων με τα μέτρα λιτότητας που προωθούν οι κυβερνήσεις, υποδηλώνει ότι ο πραγματικός ένοχος βρίσκεται εντός των τειχών και δεν είναι άλλος από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και την πλουτοκρατία.
Στις συνθήκες αυτές, ένα μοναδικό πεδίο αγώνα για την επιβίωση και αναμόρφωση της Ευρώπης ανοίγεται με τη μαχητική συμμετοχή των άμεσα ενδιαφερομένων, των εργαζομένων, και των πολιτικών εκπροσώπων τους, υφισταμένων και δυνητικών. Σε άμεση προοπτική το θέμα που τίθεται για την Ευρωζώνη είναι είτε η δημοσιονομική ολοκλήρωση και η πολιτική ενοποίησή της με παράλληλη ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και αναδιανομή πόρων υπέρ των υπερχρεωμένων χωρών και των αδύναμων εισοδηματικά τάξεων, είτε η σημερινή σκληρή νεοφιλελεύθερη πολιτική της μονόπλευρης δημοσιονομικής προσαρμογής και λιτότητας που οδηγεί σε μία ταξική, συγκεντρωτική, αυταρχική και γι αυτό αξιέξοδη κοινωνικά και πολιτικά Ευρώπη που το πιθανότερο είναι να μην επιβιώσει με την τρέχουσα μορφή της. Μεσομακροπρόθεσμα η προοπτική είναι σοσιαλισμός ή πόλεμος (εσωτερικός ή/και εξωτερικός).
Σε ένα τέτοιο αγώνα για το μέλλον της Ευρώπης, η Ελλάδα δεν μπορεί να απουσιάζει. Γιατί το ίδιο το μέλλον της χώρας εξαρτάται αποκλειστικά από την έκβαση της μάχης για την κατεύθυνση που θα πάρει η ΕΕ. Γιατί αν υπάρχουν τρία πράγματα που κατέδειξε πολλαπλά και εμπεριστατωμένα η ιστορική εμπειρία των τελευταίων 100-150 ετών είναι πως :
(α) ο καπιταλισμός περνά μακρές περιόδους καταστροφικής κρίσης που εναλλάσσονται με μακρές περιόδους εκρηκτικής ανάπτυξης που έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση των ανισοτήτων και των ανισορροπιών σε ένα ολοένα και πιο εκτεταμένο επίπεδο όπως σήμερα με την παγκοσμιοποίηση,
(β) έχουμε μόλις εισέλθει σε μία μακρά περίοδο καπιταλιστικής κρίσης η οποία πλέον αγκαλιάζει όλο τον πλανήτη με πρωτοφανείς και μη αντιστρέψιμες καταστροφικές συνέπειες όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον, την εξάντληση των πόρων, τις κοινωνικές σχέσεις και τον ψυχισμό των ανθρώπων, κατάσταση δηλαδή γενικευμένης αποσάθρωσης που δεν επιδέχεται λύσεις στα πλαίσια του συστήματος,
(γ) στην εποχή του ιμπεριαλισμού, δηλαδή στην εποχή της παγκόσμιας οικονομίας, δεν μπορεί να ευδοκιμήσει η κοινωνική αλλαγή, ο σοσιαλισμός, στα στενά και ασφυκτικά εθνικά πλαίσια μιας μόνον χώρας. Όσες επαναστατικές απόπειρες αποτολμήθηκαν, μπορεί να πέτυχαν στο εθνικοαπελευθερωτικό και αστικοδημοκρατικό τους σκέλος, απέτυχαν όμως στο τελικό στόχο της σοσιαλιστικής αλλαγής γιατί περιορίστηκαν στα εθνικά τους σύνορα.
Ουδείς αντιλέγει πως η κοινωνική αλλαγή ξεκινά πάντα σε εθνική βάση. Αν, όμως, δεν έχει εξαρχής διεθνιστικό προσανατολισμό και στόχους, εάν δεν συντονισθεί, δεν στηριχθεί και δεν στηρίξει ένα διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα είναι καταδικασμένη σύντομα να εκφυλισθεί σε κάποιο γραφειοκρατικό ή νεοκαπιταλιστικό έκτρωμα. Αυτή είναι η πολύτιμη κληρονομιά των επαναστατικών κινημάτων του 19ου και 20ου αιώνα. Και σαν θεωρητικό πρόβλημα είχε λυθεί ήδη εδώ και πάνω από 100 χρόνια από τους μαρξιστές επαναστάτες που ίδρυσαν τη Διεθνή των εργατών και προσπάθησαν να σφυρηλατήσουν ένα πραγματικό διεθνιστικό κίνημα με δύο βασικά συνθήματα : το «προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε» και το «εμπρός για τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης».
Σήμερα, λοιπόν, που για πρώτη φορά η οικονομική κρίση πάνω στον πολυσύνθετο ιστό της παγκοσμιοποίησης έχει εμπλέξει όλες τις αναπτυγμένες οικονομίες στα δεσμά του χρέους, σήμερα που όλοι οι ευρωπαίοι (και όχι μόνον) εργαζόμενοι καλούνται από κοινού να πληρώσουν τη νύφη των υπερβολών, των καταχρήσεων και της ασυδοσίας του μεγάλου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, ο ιδανικός για την συντονισμένη ανάπτυξη της ταξικής πάλης ευρωπαϊκός χώρος τείνει να εγκαταλειφθεί από την ελληνική αριστερά στο όνομα της παύσης πληρωμών, της εξόδου από το ευρώ και της μονομερούς άρνησης πληρωμής του χρέους. Επειδή, λένε, η Ευρώπη είναι καπιταλιστική και μονοπωλιακή, επειδή κυριαρχεί θεσμικά, κανονιστικά και λειτουργικά το δίκιο του ισχυρότερου (Γερμανία, τραπεζικά λόμπι) και επειδή έχει χαθεί η εθνική ανεξαρτησία της οικονομικής πολιτικής, η ελληνική αριστερά και μάλιστα ένα πρωτοπόρο τμήμα της επιλέγει τον εύκολο δρόμο της εξόδου από το ευρώ, της παύσης πληρωμών και της αναδιάρθρωσης ή ολικής άρνησης του χρέους.
Αναφέρομαι στο ρεύμα των αριστερών οικονομολόγων και πανεπιστημιακών οι οποίοι με αγωνιστικό ομολογουμένως πάθος και με αρκετή απήχηση έχουν αποδυθεί σε μία καμπάνια προβολής του σχεδίου προγράμματός τους, επιχειρώντας να απαντήσουν στον κυβερνητικό μονόλογο και να καλύψουν το όποιο ιδεολογικό και προγραμματικό κενό της αριστεράς σε σχέση και με τα προβλήματα που θέτει η τρέχουσα πολιτική και οικονομική συγκυρία.
Μολονότι συμφωνώ με την εκτίμησή τους ότι το δημόσιο χρέος της χώρας δεν είναι αντιμετωπίσιμο με την επίσημη συνταγή της τρόϊκας γιατί η μονομερής λιτότητα οδηγεί σε κοινωνική διάλυση και οικονομική ύφεση καθιστώντας αυτοτροφοδοτούμενη την αύξηση του χρέους (παγίδα χρέους), θεωρώ ότι πρέπει να επιδιώξουμε τη δραστική μείωση του χρέους με αναδιαπραγμάτευση και παραγραφή του 50-70% αυτού εντός της Ευρωζώνης, ανάγοντας έτσι το ζήτημα της μερικής διαγραφής (δηλαδή της ανάληψης της ευθύνης του δημοσιονομικού κόστους από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο) σε κοινό άξονα των διεκδικήσεων όλου του εργατικού κινήματος κατά των μέτρων μονομερούς δημοσιονομικής λιτότητας. Αντίθετα, οι αριστεροί οικονομολόγοι μιλούν για άμεση παύση πληρωμών, έξοδο από το ευρώ, υποτίμηση της δραχμής, κρατικοποίηση τραπεζών και άλλων μεγάλων κοινωφελών επιχειρήσεων, άσκηση βιομηχανικής πολιτικής, αναδιανομή εισοδήματος και αναπροσαρμογή της οικονομίας σε νέες βάσεις σχέσεων με τον διεθνή περίγυρο.
Η πρόταση προγράμματος που προβάλλουν είναι αλήθεια πως έχει μία εσωτερική λογική και αυτό είναι κάτι που πρέπει να τους αναγνωρισθεί. Έχει, όμως, μερικά σοβαρά πιστεύω μειονεκτήματα που αξίζει να διερευνηθούν :
1. Στερείται διεθνιστικού προσανατολισμού. Γιατί δεν ξεκινά από την διεθνή οικονομική κρίση και τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιφάσεις για να καταλήξει σε ένα μεταβατικό πρόγραμμα κοινωνικών αλλαγών, αλλά από την ενδογενή ανισορροπία της ευρωπαϊκής νομισματικής και οικονομικής αρχιτεκτονικής για να προτείνει την έξοδο από το ευρώ και τη μερική κρατικοποίηση της εθνικής οικονομίας. Γιατί, ακόμη, δεν αναζητά τα πολλαπλά κοινά σημεία που η διάχυση της κρίσης οικοδομεί σαν βάση ενοποίησης του εργατικού κινήματος στην Ευρώπη, αλλά παραπέμπει σε ένα είδος αυτόματης εξέγερσης (ο κ. Καζάκης μιλά για πρωτοφανείς εξελίξεις που θα ακολουθήσουν το ελληνικό παράδειγμα) των ευρωπαίων εργαζομένων από τη στιγμή που η Ελλάδα θα εξέλθει από το ευρώ και αρνηθεί το χρέος της (ξεχνά πως με την νοοτροπία που ήδη έχει καλλιεργηθεί από την γερμανική και ευρωπαϊκή αστική τάξη, οι έλληνες θα σπιλωθούν ως έχοντες εγκαταλείψει την ευρωπαϊκή οικογένεια αρνούμενοι τις υποχρεώσεις τους και φορτώνοντας στις πλάτες των ευρωπαίων εργαζομένων τα χρέη τους ;).
Τέλος, γιατί η προοπτική της υποτίμησης της δραχμής είναι μία πολιτική που προστατεύει το εθνικό κεφάλαιο αλλά διχάζει το διεθνές εργατικό κίνημα ασπαζόμενη το καπιταλιστικό κριτήριο του ανταγωνισμού. Αλήθεια, εάν ακολουθήσει το ελληνικό παράδειγμα και η Πορτογαλία, η Ισπανία κλπ αποχωρήσουν από το ευρώ και προχωρήσουν σε υποτιμήσεις των νέων εθνικών νομισμάτων τους, τότε ο γενικευμένος νομισματικός και εμπορικός πόλεμος που θα ακολουθήσει δεν θα φέρει αντιμέτωπες τις εργατικές τάξεις των χωρών αυτών ;
2. Εμπεριέχει μία μεγάλη αντίφαση : αναδιάρθρωση και αναδιαπραγμάτευση χρέους, ή άρνηση και ολική διαγραφή του ; Στο πολύ κρίσιμο αυτό σημείο οι αριστεροί οικονομολόγοι και πανεπιστημιακοί εμφανίζονται βαθιά διχασμένοι και απρόθυμοι να λύσουν τις διαφορές τους αν κρίνω από τη τελευταία κοινή τους εμφάνιση. Γιατί ο κ. Λαπαβίτσας και το Research on Money and Finance (RMF) μιλούν για αναδιαπραγμάτευση, ενώ ο κ. Καζάκης (και τελευταία μάλλον και το ΚΚΕ) θέτουν ζήτημα άρνησης και ολικής διαγραφής του χρέους. Μολονότι στα υπόλοιπα σημεία του προγράμματος (έξοδος από ευρώ, υποτίμηση δραχμής, κρατικοποίηση τραπεζών κλπ) δείχνουν να συμφωνούν, οφείλουν νομίζω να εξηγήσουν τουλάχιστον τη μεταξύ τους αυτή διαφορά δημοσίως και να μην εμφανίζονται ως ένα ενιαίο και απολύτως συμπαγές ρεύμα επιτιθέμενοι στην εναλλακτική πρόταση για αναδιαπραγμάτευση εντός ΟΝΕ και για «Ευρώπη των εργαζομένων» (την οποία ο κ. Κουβελάκης χαρακτήρισε απλό ευχολόγιο που όλο ακούμε, αλλά ποτέ δεν βλέπουμε ως εάν οι ευθύνες γι αυτό να βαραίνουν όλους τους άλλους εκτός από τον ίδιο).
Η διαφορά δεν είναι ασήμαντη γιατί εάν φύγεις από το ευρώ και συγχρόνως δεν αρνηθείς το χρέος συνολικά αλλά προχωρήσεις σε αναδιαπραγμάτευση και μερική διαγραφή ή κούρεμα (πχ 50% που λέγει ο κ. Λαπαβίτσας) τότε η ελάφρυνση δεν θα είναι 50% αλλά πολύ λιγότερη γιατί το εναπομείναν χρέος σου θα έχει στο μεταξύ ανατιμηθεί σε δραχμικούς όρους κατά το ποσοστό της υποτίμησης της δραχμής. Για παράδειγμα, εάν η δραχμή επιστρέψει με ισοτιμία 1 προς 1 έναντι του ευρώ και ακολούθως υποτιμηθεί 50% το χρέος θα διατηρήσει το αρχικό του μέγεθος ως ποσοστό του ΑΕΠ παρά το 50% κούρεμα που θα έχει υποστεί. Συνεπώς, δεν θα έχει προκύψει καμία ελάφρυνση με την έξοδο από το ευρώ.
3. Μιλάει για αστικοδημοκρατικά και μεταβατικά μέτρα (παύση πληρωμών και έξοδος από ευρώ) τα οποία θα πρέπει να συμπληρωθούν μετά με αντικαπιταλιστικά μέτρα (έλεγχος κεφαλαίων, δημόσιος έλεγχος κεντρικών τομέων της οικονομίας, βιομηχανική πολιτική, αναδιανομή πλούτου και εισοδημάτων) προϋπόθεση των οποίων είναι η δομική αλλαγή του κράτους. Συγγνώμη, αλλά πουθενά δεν εξηγείται τι εννοεί σαν δομική αλλαγή του κράτους, ενώ είναι μέγα σφάλμα να θεωρούνται αντικαπιταλιστικά μέτρα οι κρατικοποιήσεις και ο κυβερνητικός παρεμβατισμός στην οικονομία. Από πού και ως που η άσκηση βιομηχανικής πολιτικής, ο έλεγχος κεφαλαίων και η νομισματική υποτίμηση προβάλλονται σαν αντικαπιταλιστικά μέτρα ; Γνωρίζουν οι συγγραφείς της πρότασης πόσο συχνά έχουν εφαρμοστεί παρόμοια μέτρα στα πλαίσια προγραμμάτων αναδιάρθρωσης χρέους εγκεκριμένων μάλιστα από το ΔΝΤ; Ξέρουν ότι ο οικονομικός λαϊκισμός στη Λ. Αμερική κι αλλού εφάρμοσε κατά συρροή ανάλογες πολιτικές χωρίς να αλλοιώσει στο ελάχιστο τον καπιταλιστικό χαρακτήρα των καθεστώτων που τον επικαλέστηκαν; Γνωρίζουν ότι σύγχρονοι επιφανείς μαρξιστές όπως ο Ρίτσαρντ Γουλφ που προσφάτως παρέδωσε σεμινάρια στην Ελλάδα, χαρακτηρίζουν σαφώς και όχι τυχαία τις πολιτικές αυτές σαν αριστερό κεϋνσιανισμό; Ξεχάσανε, άραγε, την καραμανλική σοσιαλμανία της δεκαετίας του 70 ; Τα μέτρα του προγράμματος που προτείνεται είναι όλα αστικοδημοκρατικά, όχι αντικαπιταλιστικά αφού δεν μεταβάλλουν τις καπιταλιστικές σχέσεις ιδιοκτησίας, παραγωγής και διανομής. Μπορούν, βεβαίως, να αποκτήσουν αντικαπιταλιστική προοπτική στον βαθμό που (α) διαμορφώνουν άλλες ταξικές δομές εξουσίας και (β) προσφέρουν μία διεθνιστική προοπτική στο εργατικό κίνημα και τον σοσιαλιστικό σχεδιασμό της οικονομίας. Κανένα, δυστυχώς, από τα δύο αυτά στοιχεία-προϋποθέσεις δεν διακρίνω στο εν λόγω πρόγραμμα.
4. Επικαλείται την πρόσφατη ιστορική εμπειρία πολλών χωρών (πχ ο Καζάκης αναφέρεται σε Βενεζουέλα το 2001, Αργεντινή το 2003, Βολιβία το 2004 και Ισημερινό το 2008, ενώ μιλά για διαγραφή κατά 90% του ρωσικού χρέους από τον Πούτιν το 1999) που προχώρησαν σε παύση πληρωμών και άρνηση χρέους, εμπειρία την οποία συχνά όμως διαστρέφει με συνέπεια να εξάγει εσφαλμένα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, αν εξαιρέσουμε επαναστατικά καθεστώτα που ακύρωσαν/διέγραψαν μονομερώς και ολικά τα χρέη που παρέλαβαν από τα προηγούμενα δεσποτικά και αστικά καθεστώτα (βλ επαναστάσεις Μεξικού, μπολσεβίκων, Μάο σε Κίνα, Κούβας κλπ), όλες οι άλλες κυβερνήσεις που κήρυξαν παύση πληρωμών, προχώρησαν σε αναδιάρθρωση ή μερική παραγραφή του χρέους τους (όχι ολική) είτε μονομερώς είτε μέσω διαπραγματεύσεων (με ή χωρίς τη συμμετοχή του ΔΝΤ). Και ο λόγος που το έπραξαν αυτό ήταν για να μην απομονωθούν πλήρως και να μπορέσουν να επανέλθουν κάποια στιγμή στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου. Για παράδειγμα, ο Κορρέα στο Εκουαδόρ που εκλέχτηκε με πρόγραμμα ολικής διαγραφής του χρέους της χώρας, τελικά αντικατέστησε ένα σημαντικό μέρος του χρέους με νέο μικρότερης αξίας (35 σεντς νέων ομολόγων για κάθε 1 δολάριο παλιών) και μεγαλύτερης διάρκειας χωρίς όμως να αρνηθεί το χρέος συνολικά. Στην Αργεντινή, επίσης, το 2003 έγινε παύση πληρωμών και το 2005 τα ¾ του χρέους αντικαταστάθηκαν με νέα ομόλογα μακρύτερης διάρκειας που είχαν το 1/3 της αξίας των παλιών. Με άλλα λόγια δεν είχαμε ολική διαγραφή αλλά ένα ʽκούρεμαʼ του χρέους κατά 66% το οποίο πρόσφατα επεκτάθηκε περισσότερο (βλ http://techiechan.com/?p=487).
Μολονότι η προσέγγιση της Αργεντινής κρίνεται επιτυχής σχετικά με την ουσιαστική ανακούφιση της οικονομίας από το χρέος και την τόνωση της ανάπτυξής της, ο κ. Καζάκης θεωρεί ότι έκλεισε άδοξα με τη χώρα να ξαναπέφτει στα χέρια των διεθνών τοκογλύφων γιατί δεν αρνήθηκε συνολικά το χρέος της και προχώρησε σε αναδιαπραγμάτευσή του. Ξεχνά, όμως, να επισημάνει πως αν και η οικονομία της χώρας ανέκαμψε, παραμένει αποκλεισμένη από τις διεθνείς αγορές επί μία δεκαετία σχεδόν. Όσον αφορά τη Βολιβία, επίσης δεν υπήρξε ολική άρνηση χρέους, απλά επειδή η Βολιβία ως πολύ φτωχή χώρα είχε ευνοϊκή αντιμετώπιση μπόρεσε να μειώσει το εξωτερικό της χρέος από 60% του ΑΕΠ το 1998 σε 40% το 2004. Όμως, ότι κέρδισε από τη μείωση του εξωτερικού χρέους το έχασε από την ισοδύναμη αύξηση του εσωτερικού χρέους της. Για την Βενεζουέλα δεν γνωρίζω λεπτομέρειες, όμως μελετώντας τη χρονοσειρά του δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ (βλ DB Research) παρατηρούμε ότι από 28,2% που ήταν το 2000 ανήλθε σε 47,4% του ΑΕΠ το 2003, άρα ποιά διαγραφή χρέους μπορεί να επικαλείται ο κ. Καζάκης ιδιαίτερα όταν η εξυπηρέτηση του χρέους συνεχίστηκε κανονικότατα ; Τέλος, όσον αφορά τη Ρωσία ουδέποτε έγινε διαγραφή του 90% του χρέους από τον Πούτιν το 1999 όπως τονίζει ο κ. Καζάκης.
Αυτό που έκανε ο Πούτιν ήταν να αναδιαρθρώσει όλο το χρέος που ήταν σε ρούβλια και έληγε μεταξύ 19/8/98 και 31/12/99 ύψους 48,7 δις δολ και ένα χρόνο αργότερα να έλθει σε συμφωνία αναδιάρθρωσης με τους πιστωτές του Paris και London Club για παλιότερα χρέη επί σοβιετικής εποχής. Τελικό αποτέλεσμα ήταν η μείωση του δημόσιου χρέους της χώρας από 88,8% του ΑΕΠ το 1999 σε 56,7% το 2000. Δηλαδή σημειώθηκε ένα κούρεμα της τάξης του 37% και όχι 90% που αναφέρει ο κ. Καζάκης. Και όπως και με την Αργεντινή ή το Εκουαδόρ, έτσι και με τη Ρωσία η αναδιαπραγμάτευση αυτή βοήθησε την οικονομία της χώρας να επανέλθει σε αναπτυξιακή πορεία και μάλιστα τόσο ισχυρή (εδώ βοήθησε η αύξηση των τιμών πετρελαίου) που συνέχισε να μειώνει το εξωτερικό και δημόσιο χρέος της (8,5% του ΑΕΠ το 2009-2010). Συνεπώς, το όπλο της παύσης πληρωμών και της χρεοκοπίας μπορεί να είναι αποτελεσματικό σε μία επιτυχή αναδιαπραγμάτευση χρέους, αντίθετα απʼ ότι ισχυρίζεται η πρόταση Καζάκη.
5. Αποκρύπτει τις δυσκολίες της επιστροφής στη δραχμή, κυρίως όμως παραγνωρίζει τις αρνητικές επιπτώσεις της. Ο κ. Λαπαβίτσας έχει εμφανίσει την υπόθεση της αλλαγής του νομίσματος ως εξαιρετικά απλή διαδικασία από τεχνική άποψη και ελάχιστα χρονοβόρα. Την Παρασκευή θα ανακοινωθεί η μετατροπή και τη Δευτέρα όλα τα χρηματικά ποσά και καταθέσεις θα γίνουν από ευρώ δραχμές. Θεωρεί, μάλιστα, πως όσοι μιλάνε για δυσκολίες υπερβάλλουν και το κάνουν εκ του πονηρού. Βεβαίως, άλλα λένε οι εμπειρογνώμονες της Τράπεζας Ελλάδας που είχαν εργασθεί για τη μετάβαση από τη δραχμή στο ευρώ και γνωρίζουν πως η κοπή και κυκλοφορία νέου χρήματος δεν γίνεται από τη μία μέρα στην άλλη, ενώ υπάρχει και το πρόβλημα των ΑΤΜ. Παρομοίως, άλλα λένε και ξένοι αναλυτές που διερεύνησαν τα εναλλακτικά σενάρια για την Ελλάδα.
Έτσι, για παράδειγμα, οι Richard Baldwin και Charles Wyplosz έχουν ρητά υπογραμμίσει πως θα χρειασθούν μήνες για την έκδοση νέου νομίσματος, χρονικό διάστημα στη διάρκεια του οποίου θα διογκωθεί η φυγή κεφαλαίων από κάθε ελληνικό περιουσιακό στοιχείο επιταχύνοντας όχι μόνον τη χρεοκοπία του κράτους αλλά και πολλών επιχειρήσεων, την ίδια ώρα που θα στεγνώνουν οι ξένες άμεσες επενδύσεις και θα καταστρέφεται η οικονομία της χώρας. Αλλά ας υποθέσουμε προς στιγμήν ότι όλα αυτά είναι υπερβολές και πως η μεταστροφή από το ευρώ στη δραχμή είναι υπόθεση Σαββατοκύριακου όπως ισχυρίζεται ο κ. Λαπαβίτσας. Τι θα συμβεί μετά ; Η δραχμή ασφαλώς θα υποτιμηθεί όπως διαβεβαιώνουν όλοι, κανείς όμως δεν μπαίνει στον κόπο να μας πληροφορήσει πόσο θα υποτιμηθεί για να δοθεί η περίφημη αναπτυξιακή ώθηση στις εξαγωγές και την οικονομία.
Μιλάμε για μία υποτίμηση της τάξης του 15-20% όπως κάπου αφήνεται να διαφανεί ή για μία υποτίμηση 50-60% όπως ήταν στη περίπτωση της Αργεντινής ; Η ιστορική εμπειρία δείχνει πως ακόμη και για χώρες με παραγωγική και εξαγωγική υποδομή (που η Ελλάδα δεν διαθέτει) μία υποτίμηση πρέπει να είναι μεγάλη για να δώσει την απαιτούμενη εξαγωγική ώθηση στην οικονομία. Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι η δραχμή υποτιμάται πάνω από 30-35% με την προσδοκία της μεταφοράς εγχώριων πόρων στον διεθνώς εμπορεύσιμο τομέα προκειμένου να σύρουν οι εξαγωγές την ανάπτυξη. Δύο πράγματα αποσιωπούνται : πρώτο, ότι η ώθηση αυτή θα στηριχθεί και πάλι στους παραδοσιακά ισχυρούς εξαγωγικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας αποδυναμώνοντας τους αδύναμους, χωρίς όμως να ευνοήσει καινούργιους τομείς στους οποίους θα όφειλε να στηριχθεί ένα νέο παραγωγικό πρότυπο. Δεύτερο, δεν λέγεται τίποτα για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της εξόδου από το ευρώ και της υποτίμησης. Για παράδειγμα, το RMF του κ. Λαπαβίτσα αναφέρει ότι οι πραγματικοί μισθοί θα μειωθούν σημαντικά στην περίπτωση που την υποτίμηση αποπειραθεί η αστική τάξη σε συνδυασμό με την απελευθέρωση της οικονομίας (συντηρητική έξοδο τη χαρακτηρίζει), όμως δεν λέγει για το τι θα συμβεί στη περίπτωση που την υποτίμηση την επιχειρήσουν οι προοδευτικές δυνάμεις (προοδευτική έξοδος από ευρώ). Γιατί άραγε ; Μήπως επειδή προσδοκάται να πέσουν οι μισθοί στα μαλακά με την κρατικοποίηση των τραπεζών, τη βιομηχανική πολιτική και την αναδιανομή του εισοδήματος ; Ευτυχώς, ο κ. Λαπαβίτσας ήταν πιο κατατοπιστικός στη πρόσφατη από κοινού ομιλία του με τους αριστερούς οικονομολόγους κλπ όταν τόνισε πως «η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι οι χώρες που πήγαν σε μία ανάλογη νομισματική αλλαγή αντιμετώπισαν μεγάλη ύφεση πριν από αυτήν προσπαθώντας να την αποφύγουν – όπως η Ελλάδα σήμερα – αλλά αφού την έκαναν πέτυχαν ταχεία ανάκαμψη της οικονομίας (βλ Αργεντινή, Ρωσία, Εκουαδόρ κλπ).
Όπως, όμως, έχουμε τονίσει σε παλιότερο άρθρο μας παρόμοιες συγκρίσεις στερούνται νοήματος γιατί οι χώρες αυτές διαθέτουν μεγάλο φυσικό πλούτο διαθέσιμο προς εξαγωγή, και όταν επιχείρησαν την υποτίμηση η παγκόσμια οικονομία δεν αντιμετώπιζε τη πρωτοφανή χρηματοπιστωτική κρίση που υφίσταται σήμερα. Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως στην μεν Ρωσία οι πραγματικοί μισθοί τους μειώθηκαν 30% τη διετία 1998-1999 και οι συντάξεις μειώθηκαν 50% το ίδιο διάστημα (στοιχεία ΔΝΤ), ενώ η ανεργία αυξήθηκε από 11% σε 14% μέσα σε 14 μήνες. Στο, δε, Εκουαδόρ το ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας αυξήθηκε από 33% το 1995 σε 43% το 1999, ενώ η ανεργία διπλασιάσθηκε σε 17% το 2000 μέσα σε δύο χρόνια (για Αργεντινή είναι γνωστές οι επιπτώσεις). Όμως, πέρα από αυτό παντού πάγωσαν οι καταθέσεις για να περιορισθεί η φυγή κεφαλαίων σε άλλα νομίσματα, με συνέπεια οι καταθέτες να χάσουν σε πραγματική αξία το ισοδύναμο της υποτίμησης. Τέλος, σε περίπτωση εξόδου από το ευρώ και άρνησης του χρέους, ακόμη και εάν κρατικοποιηθούν οι τράπεζες για να μην καταρρεύσουν δεν θα αποφύγουν το κούρεμα που θα αφορά το τμήμα του κρατικού χρέους που έχουν εγγράψει στον ισολογισμό τους.
Η διαγραφή του από το ενεργητικό θα σημάνει ανάλογη διαγραφή και μέρους του παθητικού τους (καταθέσεις), πράγμα το οποίο ισχύει φυσικά και για τις σχετικές επενδύσεις σε κρατικά ομόλογα των ασφαλιστικών ταμείων. Αυτά για να έχουμε μία αίσθηση των συνεπειών της εξόδου από το ευρώ (είτε συντηρητικής είτε προοδευτικής) και της υποτίμησης της δραχμής η οποία, όπως παραδέχεται το RMF θα προκαλέσει πληθωριστική πλημμυρίδα. Όσον αφορά, τέλος, την άμεση βελτίωση της ανταγωνιστικότητας την οποία προσδοκά ο κ. Λαπαβίτσας περιμένουμε κάποια τεκμηρίωση γιατί τα ιστορικά προηγούμενα της Ελλάδας δεν βοηθάνε στην κατεύθυνση αυτή (η όποια βελτίωση επιτεύχθηκε με ταυτόχρονο πάγωμα των μισθών).
6. Αναδεικνύει - εσφαλμένα πιστεύουμε - σαν καίριο ζήτημα της άρνησης πληρωμών το απεχθές του χρέους προκειμένου να αναζητήσει στήριγμα στη διεθνή νομολογία για την πλήρη άρνηση και διαγραφή του χρέους. Εννοείται η άποψη αυτή προβάλλεται από τον κ. Καζάκη, ενώ ο κ. Λαπαβίτσας αφήνει ένα παράθυρο ανοιχτό στη δυνατότητα ανεύρεσης απεχθούς χρέους όταν οι εργαζόμενοι ανοίξουν τα βιβλία του κράτους και ελέγξουν τους όρους και τους στόχους με τους οποίους συνάφθηκαν τα δάνεια. Το βασικό επιχείρημα του κ. Καζάκη είναι πως «το καίριο ζήτημα δεν είναι η παύση πληρωμών, αλλά η αναγνώριση η μη του χρέους… Γιατί αναγνώριση του χρέους σημαίνει αναγνώριση των έννομων δικαιωμάτων των ομολογιούχων πάνω στη χώρα σου… Σημαίνει ότι απεμπολείς το όπλο του απεχθούς χρέους με βάση το διεθνές δίκαιο, καθώς και το θεμελιώδες δικαίωμα του λαού σου στη δική του αυτοδιάθεση και κυριαρχία..».
Βεβαίως, όπως μαθαίνουμε από τη Wikipedia (και όχι μόνον) «στο διεθνές δίκαιο, το απεχθές χρέος είναι μία νομική θεωρία η οποία υποστηρίζει ότι το δημόσιο χρέος που αναλαμβάνεται από ένα καθεστώς για σκοπούς που δεν εξυπηρετούν το συμφέρον του έθνους, όπως είναι οι επιθετικοί πόλεμοι, δεν θα πρέπει να εκτελείται. Τέτοιες οφειλές θα πρέπει να θεωρούνται ως προσωπικά χρέη του καθεστώτος που τα ανέλαβε και όχι ως χρέη του κράτους. Από ορισμένες απόψεις, η έννοια αυτή είναι ανάλογη με την ακυρότητα των συμβάσεων που έχουν υπογραφεί υπό καθεστώς καταναγκασμού.» Όπως, μάλιστα, εξηγεί ο Nahum Sack (ο οποίος επισημοποίησε την θεωρία αυτή το 1927) «όταν ένα δεσποτικό καθεστώς συνάπτει μία σύμβαση οφειλής όχι για τις ανάγκες ή τα συμφέροντα του κράτους, αλλά μάλλον για να ενισχύσει εαυτόν, για να καταστείλει μία λαϊκή εξέγερση κλπ, αυτό το χρέος είναι απεχθές για τον λαό και δεν δεσμεύει το έθνος, αλλά είναι χρέος του καθεστώτος, ένα προσωπικό δάνειο που είχε συναφθεί από τον ηγεμόνα και συνεπώς πέφτει με τη διάλυση του καθεστώτος».
Στην ελληνική περίπτωση δεν συντρέχουν λόγοι επίκλησης της θεωρίας αυτής, αφού το χρέος είναι προϊόν τεσσάρων δεκαετιών δημοκρατικών κυβερνήσεων, δεν μεσολάβησαν δεσπότες (μόνον η χούντα), επιθετικοί πόλεμοι ή λαϊκές εξεγέρσεις που να δικαιολογούν σχετικό δανεισμό, το μεγαλύτερο μέρος του (2/3) συνάφθηκε τη δεκαετία του 80 για να μπορέσει ο Ανδρέας Παπανδρέου να ασκήσει φιλολαϊκή πολιτική και, σε τελευταία ανάλυση, η θεωρία αυτή δεν είναι αποδεκτή από την Παγκόσμια Τράπεζα ή άλλους διεθνείς οργανισμούς (για ευνόητους λόγους) παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται από τους λαούς, τις κυβερνήσεις υπερχρεωμένων υπανάπτυκτων χωρών και ΜΚΟ. Συνεπώς, ακόμη και εάν ανακαλύπτονταν δανειακές συμβάσεις αντίθετες με τα συμφέροντα του έθνους (σίγουρα υπάρχουν πολλές) η Ελλάδα δεν θα μπορούσε λογικά να επικαλεσθεί την θεωρία αυτή για να αρνηθεί τη πληρωμή του χρέους.
7. Υποτιμά σοβαρά τον κίνδυνο απομόνωσης της χώρας. Οι αριστεροί οικονομολόγοι κλπ απορρίπτουν την κατηγορία ότι οι πολιτικές που προτείνουν οδηγούν στην οικονομική αυτάρκεια και εθνική απομόνωση με τα εξής επιχειρήματα : (α) η χώρα δεν θα απομονωθεί γιατί έχει ήδη τεθεί σε καραντίνα με την τρόϊκα ώστε να μην μολυνθούν οι άλλες χώρες της ΕΕ16, «η χώρα βρίσκεται στο απόλυτο περιθώριο της διεθνούς οικονομικής και πολιτικής ζωής» (Καζάκης), (β) η χώρα δεν μπορεί να απομονωθεί από κανέναν, κανείς δεν έχει τη δύναμη να την απομονώσει αφού η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας είναι τόσο ρευστή που κανείς από τους μεγάλους δεν θα ρισκάρει οικονομικό πόλεμο ή αποκλεισμό της Ελλάδας (Καζάκης), (γ) η άρνηση του χρέους και η έξοδος από το ευρώ θα αποτελέσουν αφετηρία για να ανοιχτεί η χώρα στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις με νέες δυνάμεις (Κίνα, Ρωσία κλπ) και να μην μείνει εγκλωβισμένη στην ΕΕ η οποία από την εποχή της ΕΟΚ περιόρισε απελπιστικά τις διεθνείς σχέσεις μας με τον υπόλοιπο κόσμο και υποβάθμισε τη διεθνή θέση της χώρας στο παγκόσμιο εμπόριο (Καζάκης), (δ) η διεθνής εμπειρία δείχνει πως οι χώρες που έκαναν παύση πληρωμών και αναδιάρθρωση χρέους μπορούν να επιστρέψουν πολύ γρήγορα στις διεθνείς αγορές αν το κρίνουν απαραίτητο και, άρα, κινδυνολογούν και ψεύδονται όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο (Λαπαβίτσας), (ε) «η προοδευτική έξοδος δεν μπορεί να σημαίνει εθνική αυτάρκεια, οι χώρες της περιφέρειας θα πρέπει να διατηρήσουν τη πρόσβασή τους στο διεθνές εμπόριο, να ζητήσουν τη μεταφορά τεχνολογίας και την εισροή ξένων κεφαλαίων, αν και δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι θα προκύψει κάτι τέτοιο αφού η ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων θα είναι εχθρική σε ριζικές αλλαγές.
Πάντως, αν η Ευρωζώνη σπάσει στη περιφέρεια, μπορεί να σπάσει και στο κέντρο επιτρέποντας πιο συνεργατικές σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών» (RMF). Νομίζω πως η πιο σωστή και ειλικρινής προσέγγιση είναι του RMF το οποίο αν και θέτει ζήτημα διάλυσης της Ευρωζώνης για να αποκατασταθούν σχέσεις πιο ισότιμης συνεργασίας, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου εθνικής απομόνωσης όταν τονίζει πως οι εισροές ξένων κεφαλαίων δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένες και πως η ΕΕ θα είναι εχθρική σε παρόμοιους πειραματισμούς. Αυτό νομίζω είναι αυτονόητο από τη στιγμή που όχι μόνον δεν θα αναγνωρίζει και δεν θα πληρώσει η Ελλάδα τις ξένες τράπεζες, αλλά θα κρατικοποιήσει και τις μεγάλες επιχειρήσεις στις οποίες μετέχει το ξένο κεφάλαιο. Οι απόψεις που παραπάνω εκφέρονται από τους Καζάκη-Λαπαβίτσα εμφανώς υποτιμούν τη δύναμη του ταξικού αντιπάλου, του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, κυρίως όμως υποτιμούν τη βαρύτητα και την οξύτητα της οικονομικής κρίσης και τις συστημικές επιπτώσεις μιας εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Σε μία περίοδο που η κρίση έχει ήδη αρχίσει να απλώνεται σε όλη την ευρωπαϊκή περιφέρεια, η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ μπορεί να αποτελέσει τη θρυαλλίδα για τη διάλυση της Ευρωζώνης με τελικό κερδισμένο μόνον την αμερικανική επικυριαρχία στην περιοχή.
Δεν είναι μόνον οι τεράστιες οικονομικές ζημιές που θα προκαλέσει στις τράπεζες και τις άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Είναι ότι μπορεί να οδηγήσει σε ναυάγιο την ευρωπαϊκή καπιταλιστική ενοποίηση. Γι αυτό και θα πολεμηθεί σκληρά από τους ευρωπαίους εταίρους. Δέστε τις απειλές αντιποίνων του προηγούμενου βρετανού πρωθυπουργού Μπράουν για τα 5 μόλις δις που δεν πληρώνει η Ισλανδία. Αυτό είναι βασικό σφάλμα στην ανάλυση των Καζάκη-Λαπαβίτσα και κακώς συγκρίνεται με τις εμπειρίες άλλων χωρών που έλαβαν παρόμοια μέτρα. Γιατί το διεθνές περιβάλλον στο οποίο τα έλαβαν ήταν ριζικά διαφορετικό και δεν προδίκαζε συστημική κρίση όπως σήμερα. Εξάλλου, τα ποσά για τα οποία χρεοκοπούσαν οι χώρες αυτές ήταν απείρως μικρότερα του ελληνικού χρέους (άλλο 5 δις του Εκουαδόρ ή 50 δις της Ρωσίας και 95 δις της Αργεντινής και άλλο 330 δις της Ελλάδας με ουρά τα άλλα ευρωπαϊκά χρέη).
Πέραν αυτών, όπως είπαμε, η Αργεντινή 10 χρόνια μετά τη μερική ακύρωση του χρέους της δεν έχει ακόμη επανέλθει στις διεθνείς αγορές..Επίσης, είναι σφάλμα νομίζω να θέλουμε να φύγουμε από την εξάρτηση 4 ευρωπαϊκών χωρών για να πέσουμε στην εξάρτηση 2 άλλων μη ευρωπαϊκών χωρών. Όπως είναι υπερβολή να μιλάμε για καραντίνα της Ελλάδας σήμερα. Ναι η αγορά ελληνικών ομολόγων είναι νεκρή, όμως δεν έκλεισαν οι διεθνείς αγορές για τη χώρα. Τέλος, είναι εκτός τόπου και χρόνου οι αναφορές σε εγκλωβισμό της χώρας από την ΕΕ και σε υποβάθμιση της διεθνούς θέσης της στο παγκόσμιο εμπόριο. Το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας δεν σχετίζεται με την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΕ ή τουλάχιστον δεν είναι η ένταξη ο κύριος παράγοντας του ελλείμματος αυτού, ενώ ο βαθμός εξωστρέφειας της οικονομίας αυξάνει διαχρονικά με την ΕΕ : ο λόγος εξαγωγών και εισαγωγών προς το ΑΕΠ ήταν 38% το 1998 και 55% το 2008.
8. Παρακάμπτει με απλοϊκά επιχειρήματα τη πρόταση για αναδιαπραγμάτευση χρέους μας εντός ΟΝΕ. Το πρώτο επιχείρημα είναι ότι το ευρώ αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό μηχανισμό πειθαναγκασμού μιας οικονομίας στα συμφέροντα των τραπεζών επειδή το ευρώ το έφτιαξαν οι τράπεζες για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα (Καζάκης). Το δεύτερο επιχείρημα είναι ότι μία οικονομία που θέλει να ορθοποδήσει μετά την άρνηση πληρωμών χρειάζεται το εθνικό της νόμισμα για να τυπώσει χρήμα και να υποτιμήσει το νόμισμα ώστε να διευκολύνει τις εξαγωγές και την ανάπτυξη (Καζάκης, Λαπαβίτσας), κάτι που δεν θα της παράσχει η Φραγκφούρτη.
Ρωτάμε, λοιπόν, με τη σειρά μας : γνωρίζετε κύριοι καμία κεντρική τράπεζα και κάποιο νόμισμα που να δημιουργήθηκαν χωρίς να υπηρετούν πρωτίστως τα συμφέροντα των τραπεζών της χώρας που το εξέδιδε; Υπήρξαν οι κανονισμοί, οι ιδρυτικές δεσμεύσεις και οι καταστατικές συνθήκες (βλ Μάαστριχτ κλπ) ποτέ καθοριστικός παράγοντας να μην μεταβληθεί μία πολιτική όταν εξαιρετικοί λόγοι το επέβαλαν; Υπάρχει σήμερα κάτι από την ΕΕ που να λειτουργεί βάσει αρχικών κανόνων ; Η ίδια η ΕΚΤ έχει ξεφύγει εντελώς από το κανονιστικό της πλαίσιο και τυπώνει χρήμα. Γιʼ αυτό φωνάζουν οι γερμανοί. Όμως, η πραγματικότητα αλλάζει δραματικά και τα αρχικά πλαίσια αδυνατούν να την εκφράσουν και χρήζουν ανάλογων αλλαγών. Δεν ισχυρίζομαι ότι μία παύση πληρωμών και μερική διαγραφή χρέους είναι πράγμα εύκολο μέσα στην Ευρωζώνη.
Πιστεύω όμως πως μία ουσιαστική αναδιαπραγμάτευση του χρέους θα τεθεί προσεχώς και από άλλες χώρες-μέλη με συνέπεια να κληθούν οι τράπεζες να αναλάβουν μέρος των ευθυνών τους. Σε τελευταία ανάλυση, η Ελλάδα πρέπει νομίζω να εξαντλήσει τα περιθώρια συνεργατικής ανεύρεσης λύσης εντός της ΕΕ16 για ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνον εκείνη και που μπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη αν όχι για την ουσιαστική πολιτική και δημοσιονομική ενοποίηση της ΕΕ, τουλάχιστον για μία πανευρωπαϊκή συσπείρωση των εργαζομένων σε κοινά αιτήματα κατά των μέτρων λιτότητας και της αποπληρωμής χρεών την ευθύνη των οποίων έχουν άλλοι. Η αναδιαπραγμάτευση και μερική ακύρωση του χρέους εντός της ΟΝΕ μπορεί να μην ευοδωθεί εξαιτίας του φόβου του συστημικού κινδύνου. Ο οποίος, ωστόσο, θα είναι ακόμη μεγαλύτερος εάν η Ελλάδα εξέλθει του ευρώ. Σε κάθε, όμως, περίπτωση η εντός ΟΝΕ αναδιαπραγμάτευση βοηθά στην απομυθοποίηση της αντιδραστικής Ευρώπης και στην σφυρηλάτηση ενός διεθνιστικού εργατικού κινήματος που είναι και η βασική προϋπόθεση της σοσιαλιστικής αλλαγής που κάθε γνήσιος αριστερός επιδιώκει. Ας μην την προσπερνάμε ασυλλόγιστα με αφορισμούς του τύπου μανιοκαταθλιπτικός ευρωπαϊσμός…. Αλίμονο, αν η καταγγελία για ψύχωση της διαφορετικής άποψης συνιστά επιχείρημα.
Διαβάστε περισσότερα...

Σάββατο 3 Ιουλίου 2010

Αναμορφωτήριον η Ελλάς, του Θ. Καρτερού

Επί Καραμανλή του Πρώτου, η Ελλάδα είχε χαρακτηριστεί από τον ίδιο απέραντο φρενοκομείο, χαρακτηρισμός που σφράγισε την εποχή εκείνη. Επί Παπανδρέου του Τρίτου κι αφού επιμένει μέχρι κι ο τελευταίος Ραγκούσης ότι έκλεισε ο κύκλος της μεταπολίτευσης και χαστουκίζουν δημοσίως οι ελεγκτές υπουργούς, καλόν είναι να υπάρξει ένας νέος χαρακτηρισμός που να αποδίδει το πνεύμα και τα ήθη της νέας εποχής. Και μια πρόταση για την περίπτωση που ο Παπανδρέου δεν διαθέτει πρόταση είναι να χαρακτηριστεί η σημερινή Ελλάδα απέραντο αναμορφωτήριο.
Αναμορφωτήριο, μάλιστα. Όπου έχει εγκλειστεί ένας λαός ανηλίκων για να αναμορφωθεί στο πνεύμα της εποχής και της ηθικής της και να κατανοήσει ότι το πάρτι τελείωσε. Να καταλάβει ότι δεν μπορεί πλέον να τεμπελιάζει, να μην παράγει και να απαιτεί μόνο κοινωνικές προστασίες και άλλα τέτοια. Ότι δεν μπορεί να συνταξιοδοτείται με τριάντα και τριανταπέντε χρόνια δουλειάς, όταν ο μέσος όρος ζωής αυξάνεται. Ότι δεν μπορεί να ζει στη διαφθορά των συλλογικών συμβάσεων, της προστασίας της μητρότητας, του κατώτερου μισθού, της υποχρεωτικής ασφάλισης, αγνοώντας την ολέθρια επίδραση όλων αυτών στην ανταγωνιστικότητα.

Αναμορφωτήριον η Ελλάς και μάλιστα με εισαγόμενους κατευθείαν από έγκυρα διεθνή κέντρα σκληρούς κανόνες αναμόρφωσης. Η εκτός Ελλάδος τρόικα τους αντιγράφει και τους επιβάλλει, ενώ οι φύλακες υπουργοί και ο αρχιφύλακας πρωθυπουργός δεν λαμβάνουν τον κόπο ούτε να τους μεταφράσουν, καθώς πασχίζουν να αποδείξουν πόσο ειλικρινώς μεταμεληθέντες και μεταμορφωθέντες είναι οι ίδιοι. Κάτι σαν εκείνους των συντρόφων τους θύτες για αμνηστία οι αλήτες, όπως τους λέει ο Διονύσης Σαββόπουλος, που είχαν αναλάβει να... μεταμελήσουν όλους τους άλλους, αφού μεταμελήθηκαν πρώτα και χωρίς καμιά καθυστέρηση οι ίδιοι.
Εικόνα αναμορφωτηρίου δεν δίνει η αντιμετώπιση των εγκλείστων στο ίδρυμα Ε.Ε. - ΕΚΤ - ΔΝΤ, η στάση προσοχής φυλάκων και αρχιφύλακα μπροστά στους ελεγκτές, τα μαθήματα νέου ήθους στους υπό αναμόρφωση, τα πειθαρχικά μέτρα για το καλό τους, οι συνεχείς απειλές για τις βαριές ποινές και την απομόνωση που τους περιμένουν αν δεν αναμορφωθούν, ακόμα και η υπόσχεση για μια ζωή ελεύθερη και πλούσια στους μεταμεληθέντες; Εξάλλου φύλακες, αρχιφύλακας και ελεγκτές δεν το κρύβουν ότι θέλουν την Ελλάδα αναμορφωτήριο. Αγνοώντας βέβαια την έφεση των Ελλήνων, όταν τους ζορίζουν πολύ, να το κάνουν απέραντο φρενοκομείο το ίδρυμα...
Διαβάστε περισσότερα...

Οι βολεμένοι γίνονται αποκλεισμένοι


Ο Κώστας Δουζίνας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, μιλάει για τη νέα ανθρωπογεωγραφία στην εποχή της κρίσης
Συνέντευξη στον Ματθαιο Tσιμιτακη

Το συνέδριο της διεθνούς Ενωσης Επιμελητών Σύγχρονης Τέχνης, που διεξήχθη την περασμένη εβδομάδα στο Μουσείο Μπενάκη, είχε τον τίτλο «Courage» - «Θάρρος». Με ομιλητές τους Markus Steinweg, φιλόσοφο, Sarat Maharaj, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Λουντ και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μάλμο, τον καλλιτέχνη Jalal Toufic και τον Κώστα Δουζίνα, καθηγητή Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, προσπάθησε να σκιαγραφήσει την ανάγκη για επιστροφή της Σκέψης στην τέχνη, σε μια εποχή που σφραγίζεται από σημαντικότατες οικονομικές και πολιτικές αλλαγές. Αναμφίβολα, μία από τις σημαντικότερες στιγμές του συνεδρίου ήταν οι επισημάνσεις του Κώστα Δουζίνα για την έννοια της Σκέψης και η αντιπαραβολή σε αυτήν της έννοιας της Αλήθειας και της ηθικής της καθολικότητάς της. Ο διευθυντής του τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών του Birkbeck και συγγραφέας του πολυσυζητημένου και μεταφρασμένου σε δέκα τουλάχιστον γλώσσες, βιβλίου «Το τέλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» θεωρεί πως σήμερα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού παγκοσμίως βγαίνουν από το κάδρο της προστασίας του κράτους πρόνοιας και δικαίου και ωθούνται σε ένα κοινωνικό περιθώριο, στο οποίο η έννοια «άνθρωπος» και η έννοια «ανθρώπινα δικαιώματα» διαστέλλονται τόσο ώστε να καταργούνται. «Αυτοί μπορούν να εκφράσουν το αίτημα της καθολικότητας σήμερα και αυτό θα πρέπει να δει η τέχνη», τόνισε ο καθηγητής στη συνάντηση που είχαμε μαζί του ένα ηλιόλουστο μεσημέρι σε καφενείο της περιοχής της Πλάκας, στο κέντρο της Αθήνας. Ο Κώστας Δουζίνας ήρθε ξανά το προσκήνιο αμέσως μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, με τη διεισδυτική αρθρογραφία του στη βρετανική εφημερίδα The Guardian, από όπου ασκεί κριτική στην παγκοσμιοποίηση, όπως εξελίσσεται στις μέρες μας, και διαβάζει τις επιπτώσεις της κρίσης στα πεδία της ηθικής, των κοινωνικών σχέσεων, της πολιτικής και του πολιτισμού. Ο λόγος του, απλός και κατανοητός, ξεφεύγει από τις τεχνικές λεπτομέρειες της επιστήμης που υπηρετεί και καταφέρνει να μιλήσει για την «ουσία» των ζητημάτων που απασχολούν την εποχή μας.
Eνα μοντέλο οικονομικό καταρρέει
– Πρέπει οι άνθρωποι της τέχνης και της τεχνοκριτικής να ασχοληθούν επισταμένα σήμερα με τη Σκέψη, όπως ειπώθηκε στο Μουσείο Μπενάκη; Τι σημαίνει αυτό;
– Στον βαθμό που ζούμε σε κοινωνίες υπηρεσιών και όχι σε κοινωνίες όπου οι άνθρωποι καλλιεργούν τη γη ή εργάζονται στη βιομηχανία, αυτό που είμαστε υποχρεωμένοι να προωθήσουμε, δεν είναι η έννοια της σκέψης, γενικά, αλλά οι έννοιες της Αλήθειας και της Καθολικότητας. Και δεν ξέρω αν είναι οι καλλιτέχνες και οι τεχνοκριτικοί που μπορούν να τις εκφράσουν, ή εκείνα τα τμήματα του πληθυσμού που είναι αποκλεισμένα, οι αόρατοι, όσοι υποφέρουν, τα παιδιά που δεν μπορούν να βρουν δουλειά. Με την ίδια έννοια που στην κλασική μαρξιστική ανάλυση το προλεταριάτο υποτίθεται ότι αγωνιζόταν για να εξανθρωπιστεί ολόκληρη η κοινωνία, άρα και οι καπιταλιστές, σήμερα οι ομάδες που έχουν βγει έξω από το κοινωνικό και πολιτικό παιχνίδι και δεν τους αντιπροσωπεύει κανείς, θα μπορούσαν να κάνουν κάτι ανάλογο, να εκφράσουν το «καθολικό» αυτής της κοινωνίας. Με αυτή την έννοια ο Δεκέμβρης 2008 είναι το πιο πολιτικό γεγονός στην ευρωπαϊκή ιστορία εδώ και 30 χρόνια.
– Ηταν απρόβλεπτος
Δεν έθεσε, εν τούτοις, ούτε θέματα αξιών ούτε και κανένα άλλο στην πραγματικότητα. Δεν εξέφρασε αιτήματα
.
– Το γεγονός ότι ήταν απρόβλεπτος, ότι δεν απέκτησε ιδεολογική σαφήνεια ούτε καν ένα συγκεκριμένο πολιτικό αίτημα, χαρακτηρίζει ακριβώς τη σημερινή έννοια του «πολιτικού». Δείτε τη μεγάλη κλίμακα. Εδώ και 25 χρόνια, ο κόσμος μας στηρίζεται στην κατανάλωση και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, δηλαδή στα δάνεια και το χρέος, αφού η δυνατότητα ανάπτυξης της οικονομίας μέσω των βιομηχανιών σταμάτησε με την παγκοσμιοποίηση, όταν αυτές πήγανε στην Ασία... Το μοντέλο του New Deal εισήχθη από την Αμερική στην Ευρώπη του ’80. Τι έλεγε; Οτι διατηρούμε τη νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος εξασφαλίζοντας τουλάχιστον στα δύο τρίτα του πληθυσμού ότι θα ανεβαίνει το βιοτικό τους επίπεδο. Τι κάνουμε; Φτιάχνουμε χρήματα μέσα από τις δευτερογενείς χρηματοπιστωτικές αγορές και την αύξηση της αξίας των ακινήτων. Αυτά τα χρήματα δημιουργούν ανάπτυξη, που επιτρέπει στον κόσμο να αγοράσει δεύτερο σπίτι, δεύτερο αυτοκίνητο, να πάει ταξίδια στο Λονδίνο κ.ο.κ. Το 2008, με την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού τομέα στις ΗΠΑ, ξεκινάει μια σειρά χρεοκοπιών, αρχικά του τραπεζικού συστήματος και έπειτα κρατών (Ισλανδία, Ιρλανδία κ.ά.). Το μοντέλο καταρρέει.
Κατά την ίδια ιστορική περίοδο, όμως, εξασθένησαν και όλοι οι μεσαίοι οργανισμοί διαμεσολάβησης της εξουσίας προς τον κόσμο, όπως είναι τα κόμματα, τα συνδικάτα, ακόμα και η Εκκλησία – κάτι που ήταν στόχος της νεοφιλελεύθερης πολιτικής των Ρέιγκαν και Θάτσερ. Οταν καταρρέει το οικονομικό σύστημα και είναι κανείς εκτεθειμένος σε δάνεια και χρέη, υφίσταται μια τεράστια προσωπική κρίση, ενδεχομένως ακόμα και ψυχολογική. Ενας από τους πιθανούς τρόπους αντίδρασης είναι και η βία, αφού δεν απορροφάται η απόγνωσή του, από τους οργανωμένους ενδιάμεσους οργανισμούς της κοινωνίας. Εχουμε λοιπόν, δύο ειδών άμεσα αποτελέσματα της κρίσης. Απ’ τη μια πλευρά, κοινωνικά συμβάντα τύπου Δεκεμβρίου, όπου, αν και πολιτικά, δεν περνάει η λογική του κόμματος, ή του μανιφέστου - είναι έντονα ηθικά γεγονότα. Και από την άλλη, ο –πάντοτε εύθραυστος– ψυχικός δεσμός με την κοινωνία εξασθενεί και οδηγεί σε εκδηλώσεις προσωπικής αντίστασης, που μπορεί να παίρνουν τη μορφή της δράσης των αναρχικών ή μορφές αυτοδικίας, εγκληματικότητας κ.ο.κ.
Τόσο οι Negri και Hardt όσο και όλες οι μετα-μαρξιστικές αναλύσεις μάς έχουν προειδοποιήσει. Η συσσώρευση κεφαλαίου γίνεται πλέον μέσω της πτώχευσης τρίτων. Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια κατάσταση, κατά την οποία μεγάλα τμήματα του πληθυσμού αποκολλώνται από το μοντέλο της κατανάλωσης ως μεθόδου ικανοποίησης των προσωπικών επιδιώξεων και επιθυμιών τους, με απρόβλεπτες αντιδράσεις. Γι’ αυτό και η οικονομική ανάπτυξη της δεκαετίας του ’80 συνοδεύτηκε από μεγάλη αύξηση των μηχανισμών καταστολής. O άνθρωπος που αντιμετωπίστηκε από την εξουσία ως καταναλωτής, μετατρέπεται στις περιόδους ύφεσης και ανέχειας σε αντικείμενο αστυνόμευσης. Τείχη ορθώνονται στο Μεξικό, στην Παλαιστίνη, αυξάνονται οι φυλακές και γενικά η καταστολή. Με τα σημερινά μέτρα του Προγράμματος Σταθερότητας, ο αποπλανημένος, αυτός κόσμος από την πλαστή χρηματοπιστωτική ανάπτυξη, βλέπει τώρα τη ζωή του να ανατρέπεται. Ομως, δεν συνιστά πια μόνο το 1/3, της κοινωνίας, όπως συνέβη κατά τη δεκαετία του ’80. Είναι πολύ περισσότεροι σήμερα αυτοί που από βολεμένοι, γίνονται αποκλεισμένοι.
Οικονομικά κυρίαρχοι
– Θα λέγατε ότι η ουτοπία της παγκοσμιοποίησης δεν ευοδώθηκε;
– Ευοδώθηκε για τις κυρίαρχες οικονομικές δυνάμεις. Οι μεγάλες διεθνικές εταιρείες (transnational) συνέχισαν να παράγουν κέρδη, παρά τη μεγάλη και μόνιμη κρίση της Ευρώπης, χρησιμοποιώντας τον τρίτο κόσμο και το ΔΝΤ. Πάρτε για παράδειγμα την Αφρική. Μπήκε το ΔΝΤ και επέβαλε αποκρατικοποιήσεις (μεγάλα τμήματα των κρατικών υπηρεσιών σε ιδιωτικά χέρια), απορρύθμιση των αγορών, το οποίο σήμαινε ότι οι μεγάλες εταιρείες είχαν το δικαίωμα να μπαίνουν εκεί και να επενδύουν πραγματικά μόνον όταν ήταν κερδοφόρο και έπειτα να παίρνουν τα κεφάλαια και να φεύγουν. Στην Ιρλανδία, πριν από πέντε χρόνια μιλούσαμε για τον «κελτικό τίγρη». Πώς κατέληξε έτσι η Ιρλανδία; Οι περισσότερες επενδύσεις νέας τεχνολογίας ήταν αμερικανικές, οι οποίες μόλις είδαν ότι σταματούσε το boom των start ups, τα μάζεψαν και έφυγαν. Και έμεινε ένα κράτος το οποίο είχε στηρίξει την οικονομική του ανάπτυξη σε αυτό το μοντέλο, με κόσμο ο οποίος, αντί να βλέπει πλέον το βιοτικό του επίπεδο να ανεβαίνει, είτε έμενε άνεργος είτε υπο-απασχολούνταν. Και ανέβαιναν τα ελλείμματα, αφού το κράτος έπρεπε να καλύψει το κενό που άφηνε η οικονομική οργάνωση γύρω από τις νέες τεχνολογίες, η οποία και απέτυχε.
Μόνο εθνικές πολιτικές μπορούν να βάλουν όρια στον τρόπο με τον οποίο διεισδύει η καπιταλιστική ανάπτυξη και επιβάλλει τα βάρη του νεοφιλελευθερισμού στην κοινωνία. Η κοινωνικοποίηση των χρεών που είδαμε με τα πακέτα στήριξης των τραπεζών στην Ευρώπη, έφτιαξε έναν «σοσιαλισμό» για τους πλούσιους και έναν άγριο καπιταλισμό για τους φτωχούς. Το μεγάλο πρόβλημα σήμερα στην Ελλάδα είναι ότι δεν χαράσσονται κόκκινες γραμμές. Οι μίνιμουμ κοινωνικές υποχρεώσεις, οι οποίες προκύπτουν από το κοινωνικό συμβόλαιο της μεταπολίτευσης, καταργούνται και o κοινωνικός δεσμός εξασθενεί.
Το κράτος πρόνοιας
– Μήπως ζούμε σήμερα την πλήρη κατάργηση της ίδιας της έννοιας του κοινωνικού συμβολαίου;
– Απολύτως, και δυστυχώς δεν το τονίζει αρκετά η Αριστερά. Εδώ ξαναγράφεται το πώς οργανώνεται η ζωή του υποκειμένου σε σχέση με τους άλλους και το κράτος. Το κράτος πρόνοιας χτίστηκε πάνω στη συνειδητοποίηση των ισχυρών οικονομικών δυνάμεων (μετά την κρίση του ’30) ότι αν δεν παρήχετο μια μίνιμουμ κοινωνική ασφάλιση για όλους, υπήρχε κίνδυνος να απο-νομιμοποιηθούν. Αφενός και αφετέρου στους εργατικούς αγώνες. Υποχωρούν συνολικά και τα δύο αυτήν τη στιγμή και ξαναγράφεται το πώς λειτουργεί μια κοινωνία.
Πρόβλημα της πολιτικής
– Το γεγονός ότι όλα αυτά συμβαίνουν ύστερα από μια παρατεταμένη περίοδο απαξίωσης της πολιτικής σάς προβληματίζει;
– Οι κυβερνώντες στην Ελλάδα ερχόντουσαν πάντοτε να κυβερνήσουν στο όνομα της ηθικής επανίδρυσης του κράτους. Και πάντοτε διαφθείρονταν. Υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στον πολιτικό λόγο, στην πολιτική πράξη και την ηθική. Πρόκειται για πολύ μεγάλο πρόβλημα της πολιτικής παγκοσμίως, που σχετίζεται με την απάθεια στις εκλογές, την αποχή κ.λπ., όμως, στην Ελλάδα μιλάμε για την πιο βίαιη εκδοχή του. Πέρα από πρόβλημα της πολιτικής, γίνεται και πρόβλημα του πώς ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται τη ζωή του. Λέμε ότι πρέπει να αλλάξουμε συνήθειες, να πληρώνουμε φόρους, να λειτουργούμε ηθικά δηλαδή, αλλά το παράδειγμα που έχουμε από τους πολιτικούς είναι αντίθετο. Η σχέση μας με τον κοινωνικό δεσμό είναι πάντα εύθραυστη. Η δημοκρατία την οργάνωσε μέσα από τον ισχυρισμό πως οι αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή μας είναι προϊόν συμφωνίας, ακόμα κι όταν είμαστε στη μειοψηφία. Οταν αυτό αμφισβητείται, υπάρχει περίπτωση να διαρραγεί η σχέση με τον κοινωνικό δεσμό. Και τότε εκδηλώνονται μορφές βίας απρόβλεπτης και άγριας. Γιατί δεν αισθανόμαστε ότι έχουν περάσει οι κρίσιμες αποφάσεις έστω και από μια τυπική νομιμοποίηση.
Μεγάλες δυνατότητες
– Βλέπετε δημιουργικές δυνατότητες στην κρίση;
– Ναι, πολύ μεγάλες. Πάντα οι μεγάλες αλλαγές γίνονται μετά από καταστροφές. Οπως μας είπε ο Μπένγιαμιν, στις μεγάλες κρίσεις το καλύτερο και το χειρότερο είναι το ένα δίπλα στο άλλο, άρα είναι δυνατό να υπάρξει και το καλό. O νέος κοινωνικός δεσμός είναι δυνατό είτε να συσταθεί πάνω στην αγριότητα του φόβου και της καταστολής ή πάνω σε μια νέα μορφή κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. Σίγουρα πάνω σε μια νέα σχέση με την ηθική, τόσο σαν υποκείμενα όσο και σαν πολιτική ηγεσία και πολιτικοί. Tο τυχαίο και το απρόβλεπτο βεβαίως είναι συστατικά της ιστορίας, αλλά γνωρίζουμε ότι υπάρχει η δυνατότητα και έχουμε ηθική και πολιτική υποχρέωση να φανταστούμε και να δουλέψουμε για το καλύτερο. Κι εδώ υπάρχει ένα μήνυμα για την Αριστερά, η οποία είναι απολύτως διατεθειμένη να πιστέψει ότι το τέλος της ανθρωπότητας μπορεί να συμβεί (κοιτάξτε όλα αυτά τα έργα για την καταστροφή του κόσμου ή την κλιματική αλλαγή), όμως έχει σταματήσει να πιστεύει ότι η ανθρωπότητα μπορεί να υπερβεί τον καπιταλισμό.
Το δημοκρατικό έλλειμμα της Ευρώπης
– Εχει ειπωθεί ότι μπορεί η ιστορία να μην είναι πια στο πλευρό της δημοκρατίας. Αποκτά μια τέτοια υπόθεση πραγματική διάσταση στις μέρες μας;
– Το γεγονός ότι το 70-80% της νομοθετικής παραγωγής γίνεται στις Βρυξέλλες και έρχονται μετά στις χώρες χωρίς συμμετοχή των εθνικών κοινοβουλίων βρίσκεται στον αντίποδα της αντίληψης του κράτους δικαίου και του Ευρωπαϊκού Συνταγματισμού, της διάκρισης των εξουσιών κ. λπ. Οι θεωρητικοί του Ευρωπαϊσμού είχαν υποστηρίξει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με αυτές τις διαδικασίες, αφού αφορούν ως επί το πλείστον τεχνικά θέματα. Αρα δεν απαιτείται δημοκρατική συμμετοχή, αλλά επιστημονική ανάλυση. Οπως στον Μεσαίωνα δεν υπήρχε δημοκρατία, αλλά υπήρχαν οι σύμβουλοι των φεουδαρχών και αυτοί αποφάσιζαν, έτσι και τώρα. Η Ευρώπη μετατρέπεται σε μια νέα μεσαιωνική αυτοκρατορία. Για πρώτη φορά τα μέτρα για την Ελλάδα δεν εμφανίζονται ως βαρετά, ως τεχνικές διατάξεις, αλλά μπαίνουν στην ουσία και επηρεάζουν την ευημερία ενός λαού. Και από την Ευρώπη του οράματος της φιλίας, της συνεργασίας και της δημοκρατίας των ευρωπαϊκών λαών όπως αυτή προέκυψε με το τέλος των διενέξεων και των πολέμων, περνάμε σε μια Ευρώπη που επικροτεί, δέχεται και επιβάλλει μια συνολική μείωση του βιοτικού επιπέδου ενός λαού. Το θέμα της δημοκρατίας λοιπόν ξανατίθεται. Δεν είναι δυνατόν τέτοιες αποφάσεις να λαμβάνονται από τους τραπεζίτες και την Κομισιόν χωρίς κάποια δημοκρατική νομιμοποίηση. Επιπλέον, τίθεται σήμερα το ζήτημα μιας πιο ολοκληρωμένης οικονομικής ενοποίησης, αφού η νομισματική απέτυχε, όπως έλεγε η Αριστερά εδώ και τριάντα χρόνια. Το πρόβλημα όμως είναι το εξής: Προχωράμε σε οικονομική ολοκλήρωση με άξονα τη Γερμανία, αλλά αν αυτό δεν συνοδευτεί και από πολιτική ενοποίηση, τότε μιλάμε για μια κατάσταση στην οποία θα έχουμε σχεδόν αποικιοκρατικά φαινόμενα.
Ο Δυτικός ανθρωπισμός σε βαθιά κρίση
Ο Δυτικός ανθρωπισμός καταρρέει, αλλά αυτό έχει ξεκινήσει πριν από την οικονομική κρίση.
Πάντα ακολουθείται από μια διαίρεση στην πράξη ο ανθρωπισμός. Κάποιοι θεωρούνταν πλήρως άνθρωποι και απολάμβαναν όλα τα δικαιώματα, ενώ άλλοι, όχι. Η έννοια του «ανθρώπου» ως καθολικής αξίας μέσω της οποίας οργανώνεται η κοινωνία, δημιουργούνται τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, συνοδεύθηκε από εξαιρέσεις. Το βλέπουμε ήδη στη Γαλλική Επανάσταση, η οποία δηλώνει μεν την καθολικότητα των δικαιωμάτων, αλλά τα αναγνωρίζει μόνο στους Γάλλους. Με τον χρόνο διευρύνεται αυτή η έννοια. Απελευθερώνονται οι δούλοι, οι γυναίκες αποκτούν δικαίωμα ψήφου κ. ο. κ. Αυτό που συμβαίνει στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, είναι ότι αυτοί που εμφανίζονται στον χώρο του «μη ανθρώπινου» σε όλο τον κόσμο, είναι πλέον οι άνθρωποι που δεν παράγουν. Το πρεκαριάτο που αντιμετωπίζεται ως εφεδρικός στρατός που υπάρχει για να δημιουργεί ανταγωνιστικότητα, ένα είδος ανθρώπου που ζει σε μια ζώνη λυκόφωτος, μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας, οικονομικής δραστηριότητας και ανεργίας. Και αυτή η ζώνη μεγαλώνει -–στις μέρες μας– πάρα πολύ. Εχουμε μια παγκοσμιοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας αλλά όχι και των αξιακών σχέσεων. Η φιλολογία δε περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανάπτυξης αποδείχθηκε ψευδής.




Διαβάστε περισσότερα...