Κοντά πενηντάρης, θα λέγαμε ότι ανήκω στη γενιά της μεταπολίτευσης. Έζησα τον απόηχο του Πολυτεχνείου κοιτάζοντας τα οδοφράγματα και τα συνθήματα στους τοίχους πίσω από τα τζάμια ενός σχολικού λεωφορείου την επομένη της καταστολής της εξέγερσης. Μετά τη δικτατορία γράφτηκα αρχικά στη ΔΗΜΑΚ (τη μαθητική παράταξη του Ρήγα Φεραίου) και μετά στο Ρήγα προς μεγάλη ευχαρίστηση του αριστερού (όχι όμως και αντιστασιακού πέραν των συνόρων της οικίας και του οικογενειακού περιβάλλοντος) πατέρα μου.
Μετά τη διάσπαση της Β΄ Πανελλαδικής αποχώρησα από το Ρήγα, άρχισα να διαβάζω «Ιδεοδρόμιο» και κάποια αναρχικά δοκίμια, μετά κάποια πράγματα από ψυχανάλυση και ανατολικές φιλοσοφίες. Συμμετείχα στην πορεία της πρώτης ανεπίσημης επετείου του Πολυτεχνείου κάνοντας κοπάνα από το σχολείο και από τότε για δέκα χρόνια περίπου το θεωρούσα περίπου ως καθήκον μου να κατεβαίνω σε όλες τις πορείες στις επετείους του Πολυτεχνείου. Κάποια χρονιά η οσμή από τα σουβλάκια και το πανηγυριώτικο κλίμα με έκαναν να μην ξαναπατήσω σε πορεία του Πολυτεχνείου. Το μόνο που μου ξαναθύμησε τις πορείες εκείνες, το πάθος τις φωνές τις ντουντούκες και την αγωνιστικότητα είναι οι φωνές στα γήπεδα του μπάσκετ του Άρη και της Εθνικής στο Ευρωμπάσκετ τη δεκαετία του 80. Κατέληξα στο κοινότοπο «πρώτα πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας και μετά τη κοινωνία». Μετά με παρέσυρε το ρεύμα της ζωής (οικογένεια, δουλεία, ΙΧ, δάνεια, διαζύγιο και νέος κύκλος) και όλες οι φιλοσοφικές μου αναζητήσεις και μελέτες παρέμειναν στα εφηβικά τους σπάργανα. Ώσπου έρχεται το ΔΝΤ βλέπω τον ΓΑΠ να προωθεί την πιο ακραία νεοφιλελεύθερη ατζέντα σε αντίθεση με αυτά που έλεγε προεκλογικά, να μην λογαριάζει ούτε Σύνταγμα ούτε εργασιακά δικαιώματα ούτε τίποτε και πέφτει ο ουρανός στο κεφάλι μου! Και προσπαθώ να ξαναβρώ το νήμα των εφηβικών μου αναζητήσεων φορτωμένος το λίπος 30 χρόνων αδράνειας, πλύσης εγκεφάλου και ενσωμάτωσης.
Δεν θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου πατριώτη πόσο μάλλον εθνικιστή. Οι πατριδοκάπηλοι και οι Ελληναράδες μου προκαλούσαν πάντα ναυτία. Παρόλα αυτά αναπόφευκτα μετέχω της νεοελληνικής κουλτούρας και πάμπολλων στερεοτύπων περί Ελλάδας και ελληνικότητας. Στα παιδικά μου χρόνια, ο πατέρας μου αν και δήλωνε άθεος μας πήγαινε πάντοτε στην εκκλησία Επιτάφιο και Ανάσταση μιλώντας μας για την αναγέννηση της φύσης που συμβολίζει η Ανάσταση. Η πρώτη μου αντίδραση για την πολιτική κατάσταση όπως διαμορφώνονταν στην αρχή της φετινής χρονιάς ήταν να πω στον εαυτό μου πως τα πράγματα είναι δύσκολα και θα πρέπει όλοι να βοηθήσουμε να διορθωθούν. Ύστερα, άσχετος ων από οικονομικά, άρχισα να διαβάζω οικονομικές αναλύσεις κυρίως από ξένες εφημερίδες και περιοδικά. Έμαθα ποια είναι η διαφορά ελλείμματος και δημόσιου χρέους, έμαθα τι είναι spreads, τι είναι swaps κλπ. Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα πως μαθηματικά τα νούμερα δεν βγαίνανε, πως δεν είναι μια κρίση από την οποία θα βγαίναμε με κανα δυο χρόνια λιτότητας (όπως παλιότερα). Στην αρχή καταλαμβάνομαι από εγωκεντρικό πανικό. Στα επόμενα δέκα χρόνια θα καταφέρνω να πληρώνω τις δόσεις του δανείου για το σπίτι; Θα έχω λεφτά για τον παιδικό σταθμό των παιδιών; Μήπως με απολύσουν από τη δουλειά; Μετά τον πανικό κατάθλιψη. Τι στο καλό συμβαίνει; Αρχίζω να ψάχνω κάτω από την επιφάνεια των μακροοικονομικών στοιχείων. Βλέπω το ντοκιμαντέρ “Money as debt” και μετά μια διάλεξη για τη χρηματοοικονομική κρίση του Richard Wolf, ανακαλύπτω τα ελληνικά blog (cynical, radical desire, greek rider, youpayyourcrisis κ.ά.) βλέπω και στο omadeon τις συνεντεύξεις του Max Kaiser. Αυτό ήταν! Ο εαυτός μου 30 χρόνων αδράνειας βρίσκεται νοκ άουτ πεσμένος στο καναβάτσο. Είναι αρκετά επώδυνο να σηκωθείς μετά το σοκ. Σηκώνομαι και παραζαλισμένος κατεβαίνω στις πορείες του Μαϊου. Δεν ξέρω σε ποια πορεία να πάω, με ποιο μπλοκ να συστοιχηθώ. Το ΠΑΜΕ δεν μου ταιριάζει λόγω των δογματικών του αγκυλώσεων παρόλο που τελευταία έχουν καταρριφθεί μέσα μου αρκετά αρνητικά στερεότυπα σχετικά με το ΚΚΕ. Να πάω στη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ με τους επαγγελματίες συνδικαλιστές; Πηγαίνω στο ΣΥΡΙΖΑ στο μπλοκ της ΚΟΕ επειδή είχαν συνθήματα για έξοδο από την ευρωζώνη και στάση πληρωμών. Νοιώθω λίγο άβολα, οι περισσότεροι με κοιτάνε περίεργα, δεν έχω πια την ηλικία που είχα όταν πήγαινα στις πορείες του Πολυτεχνείου. Δεν έχω το κουράγιο να φωνάξω συνθήματα, περπατάω σιωπηλός και σκέφτομαι μελαγχολικά εάν έχουν συνειδητοποιήσει τα παιδιά που περπατάνε πλάι μου τι μας περιμένει (είτε στην περίπτωση που κηρύξουμε στάση πληρωμών είτε πολύ χειρότερα στην περίπτωση που συνεχίσουμε τη σημερινή πολιτική). Λες να με περνάνε για χαφιέ; Μπα ρε γαμώτο δεν έχω τέτοια φάτσα. Αυτοπεποίθηση μηδέν. Ένοιωσα πολύ άβολα με όλα αυτά τα μπλοκ όντας ανένταχτος. Και τότε σκέφτομαι ρε μπας και η σημερινή κατάσταση είναι κάτι που ξεπερνάει τα όρια δεξιάς – αριστεράς; Μήπως θα ήταν καλύτερα να κατέβουμε όλοι με ελληνικές σημαίες που να γράφουν επάνω το άρθρο 120 του Συντάγματος «Η τήρηση του συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων» και να τραγουδάμε τον εθνικό ύμνο; Άλλωστε το ίδιο δεν έκαναν και οι Αργεντίνοι και διώξαν το ΔΝΤ δεν τραγουδούσαν τον εθνικό-εθνικιστικό τους ύμνο; «Κάθε μέρα σε αγαπώ και περισσότερο. Είμαι Αργεντίνος. Είναι ένα συναίσθημα το οποίο δεν μπορώ να ελεγξω» Τέτοια λές λέω στον εαυτό μου και θα σε περάσουνε για χρυσαυγίτη. Από τη μια έχω αρχίσει να συνειδητοποιώ πως πρόκειται για παγκόσμια δομική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και από την άλλη έχω την αίσθηση πως οι καιροί επιτάσσουν μια ευρύτερη λαϊκή ενότητα. Άλλωστε και στο Πολυτεχνείο τον εθνικό ύμνο δεν τραγουδούσαν την ώρα που έμπαιναν τα τανκς; Όμως τι σχέση έχει η πατρίδα με την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση; Η εκμετάλλευση του εργάτη δεν έχει πατρίδα λέει ο ημιμαθής μαρξιστής εαυτός μου. Και από την άλλη γιατί όλοι θάβουν τις απόψεις του Μίκη Θεοδωράκη, δεν έχει αγωνιστεί για την αριστερά και την Ελλάδα ο άνθρωπος; Δεν έχει περάσει εξορίες, φυλακές, εκτοπισμούς; Γιατί πέρασε απαρατήρητη μια πρόσφατη συνέντευξή του στις 19/7/2010; Όμως και ο ΓΑΠ τώρα τελευταία δεν ισχυρίζεται πως η εφαρμογή του μνημονίου επιβάλλεται από πατριωτικό καθήκον; Και το “Patriot Act” του Bush; Τι σχέση ο πατριωτισμός του Μίκη με τον πατριωτισμό του ΓΑΠ και του Μπους; Μια τόσο ελαστική αφηρημένη έννοια τι περιεχόμενο μπορεί να έχει και τι αξιοπιστία; Μήπως έχω καταντήσει σαν τους άθεους που σε μια δύσκολη στιγμή κάνουνε από μέσα τους την προσευχή τους; ΣΥΓΧΥΣΗ! Δεν έχω ξεκάθαρη άποψη. Λέω στον εαυτό μου πως πρέπει να το μελετήσω το θέμα.
Και ξεκινάει η έρευνα: τι θα μπορούσε να σημαίνει σήμερα πατριωτική αριστερά; Ας προσπαθήσουμε να δούμε τι είναι ο πατριωτισμός. Η εύκολη λύση είναι να διακρίνουμε τον πατριωτισμό από τον εθνικισμό. Πατριωτισμός θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η θετική στάσης αγάπης προς την πατρίδα σύμφωνα με την οποία θα μπορούσε κανείς να ασκήσει και κριτική ή ακόμα και ανυπακοή εάν πιστεύει πως αυτό θα ήταν προς το συμφέρον του γενικού καλού. Επίσης θα μπορούσαμε να πούμε πως ο πατριωτισμός υιοθετεί «αμυντική» στάση έναντι των άλλων πατρίδων και όχι «επιθετική» δηλ. ο πατριώτης δεν επιτρέπει να προκληθεί ζημιά στη χώρα του από άλλες χώρες αλλά δεν προσπαθεί να προκαλέσει ζημιά σε άλλες χώρες ούτε να θεωρήσει τη δική του χώρα ανώτερη από τις άλλες χώρες. Αντίθετα ο εθνικισμός είναι ο άκριτος, τυφλός, επεκτατικός πατριωτισμός. (Βλέπε για μια απόπειρα τέτοιου διαχωρισμού το άρθρο «Τwo types of patriotism”). Μπορεί να συμβιβαστεί ο πατριωτισμός με την αριστερά; Πολλοί υποστηρίζουν πως ναι, τονίζοντας μάλιστα πως εκχωρώντας την έννοια του πατριωτισμού, μια έννοια με τόσο πλατιά αποδοχή και έντονο συναισθηματικό φορτίο, στη συντηρητική δεξιά, η αριστερά αποκόπηκε από ένα ευρύτερο λαϊκό ακροατήριο. Ο Tom Soutphommasane στο άρθρο του για την αυστραλιανή νέα αριστερά “The new left-wing patriot” τονίζει:
Το πρόβλημα είναι πως για να έχεις αποτελεσματική άποψη θα πρέπει να συστρατευθούν μαζί σου και άλλοι πολίτες. Στην πιο δυναμική της μορφή, η πολιτική είναι ένα θεατρικό έργο στο οποίο ηθοποιοί είναι οι πολίτες. Δεν μπορείς να πετύχεις τίποτε ξεκόβοντας τον εαυτό σου από τη κοινωνία σου και από την εθνική σου κοινότητα
Για τις ΗΠΑ ο Todd Gitlin στο βιβλίο του “The intellectuals and the flag” (Οι διανοούμενοι και η σημαία) το 2006 υποστηρίζει για τον πόλεμο του Βιετνάμ: «Η τραγωδία της αριστεράς είναι πως ενώ πέτυχε μια χωρίς προηγούμενο νίκη βοηθώντας να σταματήσει ένας φρικτός πόλεμος, αμέσως μετά [εγκαταλείποντας τον πατριωτισμό] αυτοκτόνησε». Παραμένοντας στις ΗΠΑ η Naomi Wolf συγγραφέας του βιβλίου “The end of America: A letter of warning to a young patriot” (Το τέλος της Αμερικής: Μια προειδοποιητική επιστολή σε έναν νέο πατριώτη), στο οποίο παρομοίαζε τις ΗΠΑ του Μπους με τη ναζιστική Γερμανία του 1930 και 1931, σε μια συνέντευξή της με τίτλο «Επαναδιεκδικώντας τον πατριωτισμό» αναφέρει:
Σήμερα οι νέοι δεν έχουν διδαχθεί να συμμετέχουν ενεργά σε μια δημοκρατία. Η αριστερά έχει ένα σοβαρό μερίδιο ευθύνης για αυτό. Η αριστερά έκανε πάρα πολλά λάθη εκχωρώντας το πεδίο του πατριωτισμού στη δεξιά. Αυτό συνέβηκε κυρίως κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Το 1970 επικράτησε ο μαρξιστικός διάλογος. Οι νέοι δεν διδάχθηκαν πως η δημοκρατία είναι το σημαντικότερο πράγμα. Σήμερα είναι πολύ απαισιόδοξοι σε μια περίοδο ακριβώς που θα έπρεπε να είναι πολιτικοποιημένοι. Νέοι άνθρωποι που αυτοπροσδιορίζονται ως προοδευτικοί είναι εντελώς αποθαρρυμένοι. Κι ο Derrida έχει να κάνει με αυτό. Πιστεύω πως το σφάλμα είναι του μαρξιστικού μεταστρουκτουραλισμού που αφαίρεσε το ρομαντισμό από τη δημοκρατική διαδικασία. Σήμερα στην Αμερική πάσχουμε από αυτό που εγώ αποκαλώ «δημοκρατικό μύθο». Ο μύθος είναι πως τάχα η δημοκρατία μαγικά αναπληρώνει τα κενά της και πως εμείς δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτε.
[Παρ’ όλες τις αμερικανιές η τελευταία παρατήρηση μου φέρνει στο μυαλό τους σημερινούς Έλληνες που όλοι λένε πως «δεν πάει άλλο, ο λαός θα αντιδράσει» βγάζοντας τον εαυτό τους από την έννοια λαός].
Τέλος ας μην ξεχνάμε τις προεκλογικές πατριωτικές διακηρύξεις του Ομπάμα που απέφευγε όμως επιμελώς να χρησιμοποιήσει τη λέξη πατριωτισμός: «Έχουμε χάσει την κατανόηση πως σε μια δημοκρατία έχουμε μια αμοιβαία υποχρέωση ο ένας προς τον άλλον. Πως πρέπει να συμβιβαζόμαστε και να θυσιαζόμαστε ο ένας για τον άλλον προκειμένου να πετύχουμε κάτι». (http://townhall.com/columnists/JonahGoldberg/2008/03/12/the_lefts_patriotism_gap/)
Αξιοσημείωτο είναι πως στις περισσότερες διακηρύξεις της νέας πατριωτικής αριστεράς γίνεται αναφορά στον Orwell (για τη σχέση το Orwell με τον πατριωτισμό μπορεί κανείς να διαβάσει το:. Orwell and Patriotism του John Rossi). Στο δοκίμιο του 1940 με τίτλο “The Lion and the Unicorn” (Το λιοντάρι και ο μονόκερως) ο George Orwell ισχυρίζεται:
Ο πατριωτισμός δεν έχει απολύτως καμιά σχέση με το συντηρητισμό. Στην πραγματικότητα είναι το αντίθετο του συντηρητισμού, απ’ τη στιγμή που συνιστά μια αφοσίωση σε κάτι που διαρκώς αλλάζει και παρόλα αυτά όλοι μυστηριακά το αισθανόμαστε πάντα το ίδιο. Είναι η γέφυρα ανάμεσα στο μέλλον και στο παρελθόν. Καμιά αληθινή επανάσταση δεν υπήρξε ποτέ διεθνιστική.
Πολύ συχνά αναφορά γίνεται επίσης και στο άρθρο του «My country right or left” (Η χώρα μου δεξιά ή αριστερή).
Σε όλα τα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και ο ορισμός της έννοιας του πατριωτισμού στην ακροτελεύτεια διάταξη του Συντάγματος (άρθρο 120) από τον έγκριτο συνταγματολόγο Γιώργο Κασιμάτη στην “Εποχή” με αφορμή την προσφυγή κατά του μνημονίου:
’Πατριωτισμός’ εδώ σημαίνει: την ύπατη υποχρέωση του πολίτη και του ανθρώπου ως πολιτικού όντος να φρουρεί άγρυπνα και με πλήρη ευαισθησία το συμφέρον της κοινωνίας και του λαού, των οποίων είναι μέλος. Σήμερα ο ατομισμός της καταναλωτικής κοινωνίας και ο ασύδοτος ατομικισμός της θεοποιημένης αγοράς τείνουν να καταλύσουν το μήνυμα του άρθρου 120 του Συντάγματος.
Πηγή: http://youpayyourcrisis.blogspot.com/2010/08/blog-post_3118.html
Εξαιρετικός ορισμός που σε πρώτη ανάγνωση δεν έχει να κάνει καθόλου με οποιουδήποτε είδους εθνικισμό. Όμως γιατί η ανάγκη για κοινωνική ένταξη και αλληλεγγύη να προσδιορίζεται ως πατριωτισμός; Ποιος είναι ο συνεκτικός ιστός μιας χώρας; Η γλώσσα και ο πολιτισμός; (Και τι γίνεται με τις μειονότητες και τους μετανάστες σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία;) Ή μήπως τα διοικητικά όρια ενός κράτους; (Και τι συνιστά στην πραγματικότητα ένα κράτος;) Πως μπορεί να προσδιοριστεί μια κοινή συνισταμένη συμφερόντων σε μια ταξικά διαιρεμένη κοινωνία; Μήπως τελικά εθνικισμός και πατριωτισμός δεν είναι δυνατόν να διαχωριστούν; Μήπως τελικά, όπως και στις ΗΠΑ, πατριωτισμό αποκαλούμε τον ΔΙΚΟ ΜΑΣ εθνικισμό και εθνικισμό τον πατριωτισμό ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ; Σε όλα αυτά τα ερωτήματα μπορούν να προστεθούν και τα παρακάτω:
Γιατί ο πατριωτισμός περιβάλλεται από τόσο έντονο συναισθηματικό και μυστηριακό φορτίο;
Γιατί τα σύμβολα και ιδιαίτερα η σημαία παίζουν τόσο δεσπόζοντα ρόλο στην αναμόχλευση πατριωτικών συναισθημάτων, πεποιθήσεων και πράξεων;
Ποια είναι ακριβώς η σχέση πατριωτισμού και καπιταλισμού;
Γιατί και σε ποιές περιστάσεις προβάλλεται ο πατριωτισμός υπεράνω των συνταγματικών και δημοκρατικών «ελευθεριών»;
Και τέλος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τακτικό όπλο ο «εθνικισμός των καταπιεσμένων» του Λένιν σε αντιδιαστολή με τον «εθνικισμό των καταπιεστών»;
Σε όλα αυτά τα ερωτήματα απαντάει η εξαιρετικά διεισδυτική μαρξιστική ανάλυση του καθηγητή στο New York University και προέδρου του “International Endowment for Democracy” - I.E.D., Bertell Ollman, με τίτλο:
“What role does patriotism play in capitalist democracy: Particularly ours / particularly now?”
(Ποιο ρόλο παίζει ο πατριωτισμός στην καπιταλιστική δημοκρατία: Ιδιαίτερα στη δική μας / ιδιαίτερα τώρα;)
Οι αγγλομαθείς μπορείτε να απολαύστε το εξαιρετικό αυτό κείμενο στο πρωτότυπο. Για τους υπόλοιπους υπόσχομαι να επανέλθω προσπαθώντας να μεταφράσω τα σημαντικότερα σημεία του…
Μετά τη διάσπαση της Β΄ Πανελλαδικής αποχώρησα από το Ρήγα, άρχισα να διαβάζω «Ιδεοδρόμιο» και κάποια αναρχικά δοκίμια, μετά κάποια πράγματα από ψυχανάλυση και ανατολικές φιλοσοφίες. Συμμετείχα στην πορεία της πρώτης ανεπίσημης επετείου του Πολυτεχνείου κάνοντας κοπάνα από το σχολείο και από τότε για δέκα χρόνια περίπου το θεωρούσα περίπου ως καθήκον μου να κατεβαίνω σε όλες τις πορείες στις επετείους του Πολυτεχνείου. Κάποια χρονιά η οσμή από τα σουβλάκια και το πανηγυριώτικο κλίμα με έκαναν να μην ξαναπατήσω σε πορεία του Πολυτεχνείου. Το μόνο που μου ξαναθύμησε τις πορείες εκείνες, το πάθος τις φωνές τις ντουντούκες και την αγωνιστικότητα είναι οι φωνές στα γήπεδα του μπάσκετ του Άρη και της Εθνικής στο Ευρωμπάσκετ τη δεκαετία του 80. Κατέληξα στο κοινότοπο «πρώτα πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας και μετά τη κοινωνία». Μετά με παρέσυρε το ρεύμα της ζωής (οικογένεια, δουλεία, ΙΧ, δάνεια, διαζύγιο και νέος κύκλος) και όλες οι φιλοσοφικές μου αναζητήσεις και μελέτες παρέμειναν στα εφηβικά τους σπάργανα. Ώσπου έρχεται το ΔΝΤ βλέπω τον ΓΑΠ να προωθεί την πιο ακραία νεοφιλελεύθερη ατζέντα σε αντίθεση με αυτά που έλεγε προεκλογικά, να μην λογαριάζει ούτε Σύνταγμα ούτε εργασιακά δικαιώματα ούτε τίποτε και πέφτει ο ουρανός στο κεφάλι μου! Και προσπαθώ να ξαναβρώ το νήμα των εφηβικών μου αναζητήσεων φορτωμένος το λίπος 30 χρόνων αδράνειας, πλύσης εγκεφάλου και ενσωμάτωσης.
Δεν θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου πατριώτη πόσο μάλλον εθνικιστή. Οι πατριδοκάπηλοι και οι Ελληναράδες μου προκαλούσαν πάντα ναυτία. Παρόλα αυτά αναπόφευκτα μετέχω της νεοελληνικής κουλτούρας και πάμπολλων στερεοτύπων περί Ελλάδας και ελληνικότητας. Στα παιδικά μου χρόνια, ο πατέρας μου αν και δήλωνε άθεος μας πήγαινε πάντοτε στην εκκλησία Επιτάφιο και Ανάσταση μιλώντας μας για την αναγέννηση της φύσης που συμβολίζει η Ανάσταση. Η πρώτη μου αντίδραση για την πολιτική κατάσταση όπως διαμορφώνονταν στην αρχή της φετινής χρονιάς ήταν να πω στον εαυτό μου πως τα πράγματα είναι δύσκολα και θα πρέπει όλοι να βοηθήσουμε να διορθωθούν. Ύστερα, άσχετος ων από οικονομικά, άρχισα να διαβάζω οικονομικές αναλύσεις κυρίως από ξένες εφημερίδες και περιοδικά. Έμαθα ποια είναι η διαφορά ελλείμματος και δημόσιου χρέους, έμαθα τι είναι spreads, τι είναι swaps κλπ. Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα πως μαθηματικά τα νούμερα δεν βγαίνανε, πως δεν είναι μια κρίση από την οποία θα βγαίναμε με κανα δυο χρόνια λιτότητας (όπως παλιότερα). Στην αρχή καταλαμβάνομαι από εγωκεντρικό πανικό. Στα επόμενα δέκα χρόνια θα καταφέρνω να πληρώνω τις δόσεις του δανείου για το σπίτι; Θα έχω λεφτά για τον παιδικό σταθμό των παιδιών; Μήπως με απολύσουν από τη δουλειά; Μετά τον πανικό κατάθλιψη. Τι στο καλό συμβαίνει; Αρχίζω να ψάχνω κάτω από την επιφάνεια των μακροοικονομικών στοιχείων. Βλέπω το ντοκιμαντέρ “Money as debt” και μετά μια διάλεξη για τη χρηματοοικονομική κρίση του Richard Wolf, ανακαλύπτω τα ελληνικά blog (cynical, radical desire, greek rider, youpayyourcrisis κ.ά.) βλέπω και στο omadeon τις συνεντεύξεις του Max Kaiser. Αυτό ήταν! Ο εαυτός μου 30 χρόνων αδράνειας βρίσκεται νοκ άουτ πεσμένος στο καναβάτσο. Είναι αρκετά επώδυνο να σηκωθείς μετά το σοκ. Σηκώνομαι και παραζαλισμένος κατεβαίνω στις πορείες του Μαϊου. Δεν ξέρω σε ποια πορεία να πάω, με ποιο μπλοκ να συστοιχηθώ. Το ΠΑΜΕ δεν μου ταιριάζει λόγω των δογματικών του αγκυλώσεων παρόλο που τελευταία έχουν καταρριφθεί μέσα μου αρκετά αρνητικά στερεότυπα σχετικά με το ΚΚΕ. Να πάω στη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ με τους επαγγελματίες συνδικαλιστές; Πηγαίνω στο ΣΥΡΙΖΑ στο μπλοκ της ΚΟΕ επειδή είχαν συνθήματα για έξοδο από την ευρωζώνη και στάση πληρωμών. Νοιώθω λίγο άβολα, οι περισσότεροι με κοιτάνε περίεργα, δεν έχω πια την ηλικία που είχα όταν πήγαινα στις πορείες του Πολυτεχνείου. Δεν έχω το κουράγιο να φωνάξω συνθήματα, περπατάω σιωπηλός και σκέφτομαι μελαγχολικά εάν έχουν συνειδητοποιήσει τα παιδιά που περπατάνε πλάι μου τι μας περιμένει (είτε στην περίπτωση που κηρύξουμε στάση πληρωμών είτε πολύ χειρότερα στην περίπτωση που συνεχίσουμε τη σημερινή πολιτική). Λες να με περνάνε για χαφιέ; Μπα ρε γαμώτο δεν έχω τέτοια φάτσα. Αυτοπεποίθηση μηδέν. Ένοιωσα πολύ άβολα με όλα αυτά τα μπλοκ όντας ανένταχτος. Και τότε σκέφτομαι ρε μπας και η σημερινή κατάσταση είναι κάτι που ξεπερνάει τα όρια δεξιάς – αριστεράς; Μήπως θα ήταν καλύτερα να κατέβουμε όλοι με ελληνικές σημαίες που να γράφουν επάνω το άρθρο 120 του Συντάγματος «Η τήρηση του συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων» και να τραγουδάμε τον εθνικό ύμνο; Άλλωστε το ίδιο δεν έκαναν και οι Αργεντίνοι και διώξαν το ΔΝΤ δεν τραγουδούσαν τον εθνικό-εθνικιστικό τους ύμνο; «Κάθε μέρα σε αγαπώ και περισσότερο. Είμαι Αργεντίνος. Είναι ένα συναίσθημα το οποίο δεν μπορώ να ελεγξω» Τέτοια λές λέω στον εαυτό μου και θα σε περάσουνε για χρυσαυγίτη. Από τη μια έχω αρχίσει να συνειδητοποιώ πως πρόκειται για παγκόσμια δομική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και από την άλλη έχω την αίσθηση πως οι καιροί επιτάσσουν μια ευρύτερη λαϊκή ενότητα. Άλλωστε και στο Πολυτεχνείο τον εθνικό ύμνο δεν τραγουδούσαν την ώρα που έμπαιναν τα τανκς; Όμως τι σχέση έχει η πατρίδα με την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση; Η εκμετάλλευση του εργάτη δεν έχει πατρίδα λέει ο ημιμαθής μαρξιστής εαυτός μου. Και από την άλλη γιατί όλοι θάβουν τις απόψεις του Μίκη Θεοδωράκη, δεν έχει αγωνιστεί για την αριστερά και την Ελλάδα ο άνθρωπος; Δεν έχει περάσει εξορίες, φυλακές, εκτοπισμούς; Γιατί πέρασε απαρατήρητη μια πρόσφατη συνέντευξή του στις 19/7/2010; Όμως και ο ΓΑΠ τώρα τελευταία δεν ισχυρίζεται πως η εφαρμογή του μνημονίου επιβάλλεται από πατριωτικό καθήκον; Και το “Patriot Act” του Bush; Τι σχέση ο πατριωτισμός του Μίκη με τον πατριωτισμό του ΓΑΠ και του Μπους; Μια τόσο ελαστική αφηρημένη έννοια τι περιεχόμενο μπορεί να έχει και τι αξιοπιστία; Μήπως έχω καταντήσει σαν τους άθεους που σε μια δύσκολη στιγμή κάνουνε από μέσα τους την προσευχή τους; ΣΥΓΧΥΣΗ! Δεν έχω ξεκάθαρη άποψη. Λέω στον εαυτό μου πως πρέπει να το μελετήσω το θέμα.
Και ξεκινάει η έρευνα: τι θα μπορούσε να σημαίνει σήμερα πατριωτική αριστερά; Ας προσπαθήσουμε να δούμε τι είναι ο πατριωτισμός. Η εύκολη λύση είναι να διακρίνουμε τον πατριωτισμό από τον εθνικισμό. Πατριωτισμός θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η θετική στάσης αγάπης προς την πατρίδα σύμφωνα με την οποία θα μπορούσε κανείς να ασκήσει και κριτική ή ακόμα και ανυπακοή εάν πιστεύει πως αυτό θα ήταν προς το συμφέρον του γενικού καλού. Επίσης θα μπορούσαμε να πούμε πως ο πατριωτισμός υιοθετεί «αμυντική» στάση έναντι των άλλων πατρίδων και όχι «επιθετική» δηλ. ο πατριώτης δεν επιτρέπει να προκληθεί ζημιά στη χώρα του από άλλες χώρες αλλά δεν προσπαθεί να προκαλέσει ζημιά σε άλλες χώρες ούτε να θεωρήσει τη δική του χώρα ανώτερη από τις άλλες χώρες. Αντίθετα ο εθνικισμός είναι ο άκριτος, τυφλός, επεκτατικός πατριωτισμός. (Βλέπε για μια απόπειρα τέτοιου διαχωρισμού το άρθρο «Τwo types of patriotism”). Μπορεί να συμβιβαστεί ο πατριωτισμός με την αριστερά; Πολλοί υποστηρίζουν πως ναι, τονίζοντας μάλιστα πως εκχωρώντας την έννοια του πατριωτισμού, μια έννοια με τόσο πλατιά αποδοχή και έντονο συναισθηματικό φορτίο, στη συντηρητική δεξιά, η αριστερά αποκόπηκε από ένα ευρύτερο λαϊκό ακροατήριο. Ο Tom Soutphommasane στο άρθρο του για την αυστραλιανή νέα αριστερά “The new left-wing patriot” τονίζει:
Το πρόβλημα είναι πως για να έχεις αποτελεσματική άποψη θα πρέπει να συστρατευθούν μαζί σου και άλλοι πολίτες. Στην πιο δυναμική της μορφή, η πολιτική είναι ένα θεατρικό έργο στο οποίο ηθοποιοί είναι οι πολίτες. Δεν μπορείς να πετύχεις τίποτε ξεκόβοντας τον εαυτό σου από τη κοινωνία σου και από την εθνική σου κοινότητα
Για τις ΗΠΑ ο Todd Gitlin στο βιβλίο του “The intellectuals and the flag” (Οι διανοούμενοι και η σημαία) το 2006 υποστηρίζει για τον πόλεμο του Βιετνάμ: «Η τραγωδία της αριστεράς είναι πως ενώ πέτυχε μια χωρίς προηγούμενο νίκη βοηθώντας να σταματήσει ένας φρικτός πόλεμος, αμέσως μετά [εγκαταλείποντας τον πατριωτισμό] αυτοκτόνησε». Παραμένοντας στις ΗΠΑ η Naomi Wolf συγγραφέας του βιβλίου “The end of America: A letter of warning to a young patriot” (Το τέλος της Αμερικής: Μια προειδοποιητική επιστολή σε έναν νέο πατριώτη), στο οποίο παρομοίαζε τις ΗΠΑ του Μπους με τη ναζιστική Γερμανία του 1930 και 1931, σε μια συνέντευξή της με τίτλο «Επαναδιεκδικώντας τον πατριωτισμό» αναφέρει:
Σήμερα οι νέοι δεν έχουν διδαχθεί να συμμετέχουν ενεργά σε μια δημοκρατία. Η αριστερά έχει ένα σοβαρό μερίδιο ευθύνης για αυτό. Η αριστερά έκανε πάρα πολλά λάθη εκχωρώντας το πεδίο του πατριωτισμού στη δεξιά. Αυτό συνέβηκε κυρίως κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Το 1970 επικράτησε ο μαρξιστικός διάλογος. Οι νέοι δεν διδάχθηκαν πως η δημοκρατία είναι το σημαντικότερο πράγμα. Σήμερα είναι πολύ απαισιόδοξοι σε μια περίοδο ακριβώς που θα έπρεπε να είναι πολιτικοποιημένοι. Νέοι άνθρωποι που αυτοπροσδιορίζονται ως προοδευτικοί είναι εντελώς αποθαρρυμένοι. Κι ο Derrida έχει να κάνει με αυτό. Πιστεύω πως το σφάλμα είναι του μαρξιστικού μεταστρουκτουραλισμού που αφαίρεσε το ρομαντισμό από τη δημοκρατική διαδικασία. Σήμερα στην Αμερική πάσχουμε από αυτό που εγώ αποκαλώ «δημοκρατικό μύθο». Ο μύθος είναι πως τάχα η δημοκρατία μαγικά αναπληρώνει τα κενά της και πως εμείς δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτε.
[Παρ’ όλες τις αμερικανιές η τελευταία παρατήρηση μου φέρνει στο μυαλό τους σημερινούς Έλληνες που όλοι λένε πως «δεν πάει άλλο, ο λαός θα αντιδράσει» βγάζοντας τον εαυτό τους από την έννοια λαός].
Τέλος ας μην ξεχνάμε τις προεκλογικές πατριωτικές διακηρύξεις του Ομπάμα που απέφευγε όμως επιμελώς να χρησιμοποιήσει τη λέξη πατριωτισμός: «Έχουμε χάσει την κατανόηση πως σε μια δημοκρατία έχουμε μια αμοιβαία υποχρέωση ο ένας προς τον άλλον. Πως πρέπει να συμβιβαζόμαστε και να θυσιαζόμαστε ο ένας για τον άλλον προκειμένου να πετύχουμε κάτι». (http://townhall.com/columnists/JonahGoldberg/2008/03/12/the_lefts_patriotism_gap/)
Αξιοσημείωτο είναι πως στις περισσότερες διακηρύξεις της νέας πατριωτικής αριστεράς γίνεται αναφορά στον Orwell (για τη σχέση το Orwell με τον πατριωτισμό μπορεί κανείς να διαβάσει το:. Orwell and Patriotism του John Rossi). Στο δοκίμιο του 1940 με τίτλο “The Lion and the Unicorn” (Το λιοντάρι και ο μονόκερως) ο George Orwell ισχυρίζεται:
Ο πατριωτισμός δεν έχει απολύτως καμιά σχέση με το συντηρητισμό. Στην πραγματικότητα είναι το αντίθετο του συντηρητισμού, απ’ τη στιγμή που συνιστά μια αφοσίωση σε κάτι που διαρκώς αλλάζει και παρόλα αυτά όλοι μυστηριακά το αισθανόμαστε πάντα το ίδιο. Είναι η γέφυρα ανάμεσα στο μέλλον και στο παρελθόν. Καμιά αληθινή επανάσταση δεν υπήρξε ποτέ διεθνιστική.
Πολύ συχνά αναφορά γίνεται επίσης και στο άρθρο του «My country right or left” (Η χώρα μου δεξιά ή αριστερή).
Σε όλα τα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και ο ορισμός της έννοιας του πατριωτισμού στην ακροτελεύτεια διάταξη του Συντάγματος (άρθρο 120) από τον έγκριτο συνταγματολόγο Γιώργο Κασιμάτη στην “Εποχή” με αφορμή την προσφυγή κατά του μνημονίου:
’Πατριωτισμός’ εδώ σημαίνει: την ύπατη υποχρέωση του πολίτη και του ανθρώπου ως πολιτικού όντος να φρουρεί άγρυπνα και με πλήρη ευαισθησία το συμφέρον της κοινωνίας και του λαού, των οποίων είναι μέλος. Σήμερα ο ατομισμός της καταναλωτικής κοινωνίας και ο ασύδοτος ατομικισμός της θεοποιημένης αγοράς τείνουν να καταλύσουν το μήνυμα του άρθρου 120 του Συντάγματος.
Πηγή: http://youpayyourcrisis.blogspot.com/2010/08/blog-post_3118.html
Εξαιρετικός ορισμός που σε πρώτη ανάγνωση δεν έχει να κάνει καθόλου με οποιουδήποτε είδους εθνικισμό. Όμως γιατί η ανάγκη για κοινωνική ένταξη και αλληλεγγύη να προσδιορίζεται ως πατριωτισμός; Ποιος είναι ο συνεκτικός ιστός μιας χώρας; Η γλώσσα και ο πολιτισμός; (Και τι γίνεται με τις μειονότητες και τους μετανάστες σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία;) Ή μήπως τα διοικητικά όρια ενός κράτους; (Και τι συνιστά στην πραγματικότητα ένα κράτος;) Πως μπορεί να προσδιοριστεί μια κοινή συνισταμένη συμφερόντων σε μια ταξικά διαιρεμένη κοινωνία; Μήπως τελικά εθνικισμός και πατριωτισμός δεν είναι δυνατόν να διαχωριστούν; Μήπως τελικά, όπως και στις ΗΠΑ, πατριωτισμό αποκαλούμε τον ΔΙΚΟ ΜΑΣ εθνικισμό και εθνικισμό τον πατριωτισμό ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ; Σε όλα αυτά τα ερωτήματα μπορούν να προστεθούν και τα παρακάτω:
Γιατί ο πατριωτισμός περιβάλλεται από τόσο έντονο συναισθηματικό και μυστηριακό φορτίο;
Γιατί τα σύμβολα και ιδιαίτερα η σημαία παίζουν τόσο δεσπόζοντα ρόλο στην αναμόχλευση πατριωτικών συναισθημάτων, πεποιθήσεων και πράξεων;
Ποια είναι ακριβώς η σχέση πατριωτισμού και καπιταλισμού;
Γιατί και σε ποιές περιστάσεις προβάλλεται ο πατριωτισμός υπεράνω των συνταγματικών και δημοκρατικών «ελευθεριών»;
Και τέλος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τακτικό όπλο ο «εθνικισμός των καταπιεσμένων» του Λένιν σε αντιδιαστολή με τον «εθνικισμό των καταπιεστών»;
Σε όλα αυτά τα ερωτήματα απαντάει η εξαιρετικά διεισδυτική μαρξιστική ανάλυση του καθηγητή στο New York University και προέδρου του “International Endowment for Democracy” - I.E.D., Bertell Ollman, με τίτλο:
“What role does patriotism play in capitalist democracy: Particularly ours / particularly now?”
(Ποιο ρόλο παίζει ο πατριωτισμός στην καπιταλιστική δημοκρατία: Ιδιαίτερα στη δική μας / ιδιαίτερα τώρα;)
Οι αγγλομαθείς μπορείτε να απολαύστε το εξαιρετικό αυτό κείμενο στο πρωτότυπο. Για τους υπόλοιπους υπόσχομαι να επανέλθω προσπαθώντας να μεταφράσω τα σημαντικότερα σημεία του…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου